นนท์ พลางวัน

ห อ ม ดิ น อี ส า น

ตอน อีสานต้อง แ ล้ง เข้าใจบ่?

อีสานทำไมต้องแล้ง (2)
ื ในวันที่ 21 เมษายน ที่ผ่านมา คือวันที่ผมรู้สึกงว่าอากาศร้อนที่สุด ไม่ทราบเป็นเพราะเป็นวันก่อตั้งกรุงรัตนโกสินทร์เมื่อสองร้อยกว่าปีหรือไม่ แต่มันร้อนเหมือนแม่ลูกอ่อนอยู่หน้าหม้อกรรม (อยู่ไฟ)
ท่ามกลางเหงื่อที่โซมกาย แม้นั่ง (นอน) อยู่ใต้ต้นไม้ใบหนาอย่างต้นสาเก ซ้ำยังมีผ้าใบบังแดดอีกชั้น ก็ยังรู้สึก
ผมยิ้ม ... ยิ้มให้กับแม่ธรณีของอีสาน ด้วยสิ่งที่ผมให้สัมภาษณ์เมื่อ 2 ปีก่อนมันเป็นจริง และเห็นกันกระจะตา
สิ่งที่ผมเคยพูดไป คือ ที่อีสานต้องแล้งเพราะธรรมชาติได้ประทานแล้งให้ผืนดินและคนอีสาน คำว่า ประทาน มิใช่ประชด
หากเป็นเช่นนั้นจริงๆ
รู้หรือไม่ หากแผ่นดินอีสานไม่แล้ง - ร้อนด้วยมีฤดูแล้ง ที่ยาวนานถึง 4-6 เดือนแล้ว ป่านนี้อาจไม่เหลือเผ่าพันธ์ุนี้อยู่บนโลกใบนี้ก็ได้ เพราะกาลเวลาที่หมุนเปลี่ยนในรอบปีจะมีช่วงที่อากาศสามารถถ่ายเทได้ดีในช่วงเดือนปลายกุมภาต่อมีนา และยาวไปถึงกลางพฤษภา ซึ่งก็คือหน้าแล้งของอีสาน
ช่วงเวลาดังกล่าวเป็นช่วงฟักตัวและแพร่ระบาดของเชื้อโรค ไม่ว่าเชื้อโรคนั้นจะเป็นจุลชีวัน (bacteria) หรือ ไวรัส (virus) ซึ่งเราเรียกพวกมันว่า โรคห่า หากแก่กว่าห่า คือ พาก ชึ่งไม่ว่าห่าหรือพากมันก็ทำให้มนุษยชาติด่าวดิ้น ระดับที่เรียกได้ว่า ตายเป็นเบือได้เหมือนๆ กัน
เราคงได้ยิน "แร้งวัดสระเกศ" คู่กับ "เปรตวัดสุทัศน์" เป็นเพราะชาวกรุงตายทับถมกันจนจี่เผากันไม่ทัน นั่นเป็นตำนานโรคระบาดของไทยที่เราเกิดไม่ทัน
แต่ที่เกิดทันคือเวลานี้ เราได้เห็น "แร้งฝรั่งเศส-เปรตอเมริกา" ที่ผู้คนล้มตายด้วยโรคห่าที่ยกระดับเป็นพาก COVID-19
แต่ไม่ว่ามันจะเป็นห่าหรือพาก ก็ตาม เมื่อมันเจอกับแล้ง - ร้อนของอีสาน มีอันต้องแห้งตายแหงแก๋ ไม่เหลือซาก
ชาวอีสานที่อ่อนด้อยเรื่องการให้บริการด้านสาธารณสุขจากรัฐแต่ครั้งปู่ครั้งย่า หากไม่ได้แล้งช่วย ป่านนี้เราอาจไม่ได้มานั่งเล่น face เล่น line อยู่อย่างนี้ดอก ซิบอกให้

ห อ ม ดิ น อี ส า น

ตอน อีสานต้อง แ ล้ ง เข้าใจบ่?

อีสานทำไมต้องแล้ง (3)
"รู้ไหม... หน้าแล้งคือฤดูที่อีสานอุดมสมบูรณ์ที่สุด?"
ประโยคคำถามนี้ ผมไม่ได้ถามพวกท่าน แต่เป็นคำถามที่ผมเคยถูกถาม และผู้ตั้งคำถามเอากับผม คือ นักประวัติศาสตร์ท้องถิ่น ผู้เป็นนักวิชาการโดยธรรมชาติ และกระหายในองค์ความรู้ที่อยู่ที่เห็นที่เป็นไปใกล้ตัว เขาเห็นว่า ท้องถิ่นของอีสาน คือ พื้นที่วิจัยที่น่าศึกษาค้นคว้าอย่างที่สุด และเมื่อไม่มีใครใส่ใจ เขาจึงยืดอก ...กูเอง
เขามิใช่อาจารย์มหาวิทยาลัยที่ทำ proposal เสนอแล้วทุนวิจัยก็ไหลหลั่ง มีนักศึกษาพร้อมที่จะสมัครเป็นผู้ช่วยนักวิจัยมากมาย
เขาเป็นเพียง ผอ.โรงเรียนบ้านนอก บ้านเยี่ยม เสลภูมิ ร้อยเอ็ด ซึ่งไม่ได้ดำเนินชีวิตตามสูตร ผอ. คือ มีฟอร์จูนเนอร์ไว้ขี่ไปในเมือง รถเก๋ง ขี่ไปโรงเรียน มีปิกอัพ ขี่ไปดูนาข้าว
เขามีเพียงนิสสัน นาวารา เพื่อขนนักวิจัย อันได้แก่ นักการของโรงเรียนและพวกเด็กนักเรียนที่สมัครใจเป็นนักวิจัยฟันน้ำนม ตื่นเช้านึ่งข้าวเหนียวแล้วออกรถ ลงพื้นที่วิจัย อันเป็นพื้นที่ตกสำรวจของนักวิจัยเบอร์ใหญ่ คือ ลำน้ำยัง ห้วย กุด โนน โพนเถียงนา ภายใต้หัวข้อวิจัย "ตามรอยพระวอ-พระตา"
ครู อาชีพที่ได้ชื่อว่าเป็นนักกู้สิบทิศ กู้มันทุกช่องที่มีให้กู้ เขาไม่ให้กู้ก็ก่อม็อบ กู้แม้เงินในอนาคต เอาเงินหลังการตายมาใช้ก่อน แต่ส่วนใหญ่ เงินกู้ที่ได้กลับใช้ไปในทางที่ไม่เป็นประโยชน์หรืองอกเงย
เขาเป็นครู แน่นอนเขาก็กู้ แต่แทนที่จะกู้มาเพื่อซื้อฟอร์จูนเนอร์ ซื้อบิ๊กไบค์ให้ลูกชายขี่อวดสาว แต่เขายอมเป็นหนี้สหกรณ์ครูเพื่อนำเงินไปใช้ในการวิจัย
อาจารย์ ธงสิน ธนกัญญา คือครูคนนั้น และเป็นผู้ตั้งคำถามข้างต้นนั้นเอากับผม
ผมมันคนบ้านทุ่งจึงรู้สึกแปลกๆ กับคำถาม จริงหรือ... อีสานอุดมสมบูรณ์ที่สุดคือหน้าแล้ง ไม่ใช่หน้าฝนดอกหรือ?
ผอ.ธงสินยืนยันว่า หน้าแล้งคือหน้าที่ป่าอีสานบรรณาการเหล่าภักษาหารแก่นักเปิบ นักชิมและชาวบ้านมากที่สุด แต่มีเงื่อนไขว่า ระบบนิเวศต้องไม่ถูกทำลายจนย่อยยับ
แต่ขนาดถูกทำลายจนไม่มีชิ้นดีอย่างปัจจุบัน ชาวเฟซอีสานก็ยังโพสต์รูปของกินที่เก็บหาได้จากป่าอีสานมายั่วน้ำลายคนได้ทุกวี่ทุกวัน ทั้งผักป่า ทั้งสัตว์ตัวเล็กตัวน้อย แมลง ทั้งบนดิน ใต้ดิน บนยอดไม้ ในน้ำ ในโพรงในรู
โปรดสังเกต ที่พวกท่านโพสต์ๆ กันน่ะ เกือบร้อยทั้งร้อย ล้วนเป็นพืชเป็นสัตว์ที่หาได้ในหน้าแล้งทั้งสิ้น
นักพัฒนาอาวุโสท่านหนึ่งเคยคุยกับผมเมื่อหลายปี บอกว่า ในการประชุมชาวบ้านครั้งหนึ่ง ที่ประชุมตั้งประเด็นให้ชาวบ้านระบุว่า ความสุขของแต่ละคนว่าคืออะไร มีลุงคนหนึ่งอธิยายความสุขของตนต่อที่ประชุมว่า ความสุขของผมคือ การได้หนู (น หนู ไม่ใช่ ม ม้า) ย่างไฟเกรียมๆ กับข้าวเหนียวนึ่งร้อนๆ (หนูย่างแห้มๆ กับปั้นเข้าฮ้อนๆ) นั่นแหละความสุขของข้อย
หน้าแล้ง สัตว์ตามธรรมชาติขาดแคลนอาหาร จึงต้องตุนไขมันไว้สำหรับการจำศีล จึงทำให้มีรสชาติดีกว่าหน้าอื่นๆ
อ.ธงสินยังบอกอีกว่า แม้แต่ผลไม้ ส่วนใหญ่จะผลิดอกออกผลในหน้าอื่น แต่ก็มาสุกหอมเอาในหน้าแล้ง
ครั้งหนึ่ง ผมได้มีโอกาสกึ่งนั่งกึ่งนอนระหว่างรอข้าวที่ผู้จัดเตรียมให้วิทยากร ผู้ขนาบข้างผม ข้างหนึ่งเป็นผู้ที่ผมยกย่องว่า มหาปราชญ์แห่งท้องทุ่งอีสาน ลุงพงษ์ศักดิ์ จันทรุกขา อีกข้างเป็นนักพังเขื่อน ยายไฮ ขันจันทา (ไม่ใช่ Hi แบบฝรั่ง ไม่ใช่ Hai แบบเวียดนาม และไม่ใช่ ฮาย แบบนักร้องลูกทุ่ง แต่เป็น ฮัย เพราะตอนเด็กๆ จุกจิกกวนใจให้รำคาญ พ่อจึงเรียก ไฮ คือ ไรริ้น ริ้นไร - ไฮฮี้น)
ผมถามผู้อาวุโสทั้งสองเพื่อคร่าเวลาว่า ในสมัยพวกท่านเป็นหนุ่มเป็นสาว ไม่มีโรงหนัง ไม่มีห้างสรรพสินค้า พวกท่านเที่ยวหาความสุขกันยังไง?
สองอาวุโสเมืองอุบลตอบพร้อมๆ กันว่า "เข้าป่า!!"
ลุงบอกว่า พอหันหน้าเข้าป่าเท่านั้น ความสุขก็พรั่งพรู ... มันมีเสียงนกอะไรก็ไม่รู้ ร้องเสียงไพเราะเหลือเกิน เพราะจนลืมข้าวลืมน้ำ (ลืมแลงลืมงาย)
ส่วนยายก็บอกว่า ป่าคือสวนสนุก ร่มเย็นไม่ร้อน ของกินก็มีอยู่อย่างดาดดื่น ทั้งกินเล่นตรงนั้น ทั้งเก็บกลับบ้านเป็นกับข้าว "เข้าป่าได้ยินเสียงนกแล้วใจวี่ใจวอน เทิงได้กินหมากไม้แซ่บๆ)
แน่นอนว่า ป่าที่พวกท่านว่าคือป่าอีสานหน้าแล้ง นอกจากให้ของกินแล้ว คำบอกเล่า ยังทำให้เห็นว่า ป่ายังเป็นแหล่งสันทนาการอีกด้วย
ป่าอีสานหน้าแล้งคือที่มาของบทเพลงอันแสนหวานจำนวนมากของ มหาปราชญ์แห่งท้องทุ่งอีสาน พูดถึงครูพงษ์ศักดิ์ ขาดไม่ได้คือ ต้องพูดถึงครูสุรินทร์ ภาคศิริ อัจฉริยะแห่ท้องทุ่งอีสาน ท่านประพันธ์ บทเพลงนับสิบนับร้อยที่กล่าวถึงป่าอีสานหน้าแล้ง ... ดอกผักติ้ว บานเป็นทิวสดสวยตระการ..
เพลงครูสุรินทร์ ได้ทำให้เราได้เห็นว่า ป่าอีสานนี่เองที่ปั้นนักแต่งเพลงนามอุโฆษทั้งสองท่าน
เพลงของครูให้ภาพอันสวยงามของป่าอีสาน แล้วก็พาลประหวัดไปถึงคนรักผู้จากไกล เสียงหวาน ที่ไม่ได้หวานแบบน้ำผึ้ง แต่เป็นหวานแบบผักหวานป่าของ สนธิ สมมาตร ก็ช่างเป็นใจ ร่วมมือกันโบยตีหัวใจเปลี่ยวให้ทุกข์ทรมานจนเกินทน หลายคนฟังแล้วสุดจะกลั้นน้ำตา
แต่สำหรับผม ผู้หยาบกร้าน มองดอกติ้วแล้วคิดถึงแต่ความอร่อย ... หรือใผจะปฏิเสธแกงปลาค่อใหญ่ใส่ดอกผักติ้ว?!
ด้วยอารมณ์สุนทรีของคนอีสานที่ได้จากป่าหน้าแล้ง จึงเกิดท่วงทำนองลำ เรียกว่า ลำเดินดง และฉากสำคัญที่ขาดเสียมิได้ คือ ฉากการออกไปชมสวนของราชธิดา ซึ่งเป็นต้นเหตุให้เกิดเรื่องเกิดราวและกลายเป็นวรรณกรรมอันเลอค่าของแผ่นดินอันแห้งแล้งผืนนี้

ห อ ม ดิ น อื ส า น

ตอน อีสานต้อง แ ล้ ง (เข้าใจบ่?)

อีสานทำไมต้องแล้ง (สรุป-จบ)
อีสานต้องแล้ง เพราะ
1) ใต้พื้นดินอีสานเป็นภูเขาเกลือ จำเป็นต้องตากหน้าดินให้แห้งสนิท เพื่อมิให้น้ำเค็มใต้ดินเชื่อมกับน้ำบนดิน
2) ช่วยตัดวงจรการระบาดของเชื้อไข้ระบาด
3) หน้าแล้งเป็นฤดูที่อีสานอุดมสมบูรณ์มากที่สุด
4) หน้าแล้งเป็นจุดกำเนิดและส่งเสริมให้ศิลปวัฒนธรรมเจริญรุ่งเรือง
เท่าที่สมองอันน้อยๆ ประมวลได้ มีเท่านี้ หวังว่า คงทำให้ผู้ที่เคยดูถูก ก่นด่าแผ่นดินอันแสนฮักแพงผืนนี้ได้ฉุกคิดบ้าง ก็เท่านั้น
อันแผ่นดินถิ่นกำเนิดนั้น ต่างก็มีคุณและมีบุญคุณต่อผู้อยู่อาศัย ไม่ว่าชาติใดภาษาใด ดังนั้น ผู้เกิดบนแผ่นดินใดควรรัก หวงแหน และเทอดทูนแผ่นดินนั้น ตราบใดที่ยังเป็นปุถุชนติดสมมุติอยู่
ที่สำคัญ ควรระลึกถึงบุญคุณของบรรพบุรุษของตนที่ได้ลงหลักปักฐาน เป็นบ้านเป็นเมืองให้อนุชนได้มีที่อยู่ที่ยืน และดำรงชีพบนโลก
แผ่นดินทุกแผ่นดินต่างมีคุณ แม้กระบวนวิวัฒน์ เอ้ย... วิวัฒนาการของมนุษย์ได้หมุนไปตามยุคตามสมัย แผ่นดินก็ยังให้คุณไม่เลือกกาล
บางยุค แผ่นดินที่อุดมสมบูรณ์ด้วยพืชพรรณธัญญาหาร น้ำท่ามากมี ก็ถือกันว่าเป็นสวรรค์บนดิน ส่วนผืนดินที่แห้งแล้ง เพาะปลูกพืชใดๆ ไม่ขึ้น ไม่งอกงาม ถือกันว่า นั่นคือ...นรกบนดิน
แต่พอโลกวิวัฒน์มาถึงยุคขุดฟอสซิลใต้ดินขึ้นมาใช้ประโยชน์ นรกบนดิน ที่แห้งแล้ง มองไปทางใดก็มีแต่ทะเลทราย กลับแปรเปลี่ยนเป็นสวรรค์บนดินในพริบตา
ผู้คนที่อยู่บนแผ่นดินที่ว่าอุดมสมบูรณ์กลับต้องซมซานขายไร่ขายนา ทิ้งลูกทิ้งเมียไปรับจ้างเขา ก็เห็นมาแล้ว
พวกที่ไปทำงานซาอุ เล่าว่า รถสปอร์ตคันเป็นสิบๆ ล้าน เสียนิดเสียหน่อยถูกแขกสะบัดก้นทิ้งจนเกลื่อนทะเลทราย แม้แต่เครื่องบินส่วนตัวก็เช่นกัน ฟังแล้วให้แป้วใจ มองอีแก่ (อีซูซุ) อายุร่วม 30 ปีที่ตะบอยซ่อมแล้วซ่อมอีก แล้วน้ำตาพาลจะไหล
มันบ่แน่ดอกนาย... คำนี้ไม่ใช่แค่เป็นเพลงที่ จำนงค์ เป็นสุข หรือ สรวง สันติ ร้องเล่นๆ หากเป็นสัจธรรม
การตีค่าหรือประเมินราคาที่ดิน ทำได้ แต่จะตีค่าประเมินราคาผืนแผ่นดินเกิด เป็นเรื่องที่ไม่ควร มันต้องดูกันยาวๆ
อดีต... เมื่อไม่นาน มีการค้นพบว่า ใต้แผ่นดินอีสานมีน้ำมัน ว่ากันว่า มีน้ำมันแบบก้าวเว้นก้าวเลยทีเดียว นั่นมันข้อมูล บางคนอาจไม่เชื่อ
ปัจจุบัน... เอาที่เห็นกันอยู่ตำตา คือ ใต้ดินอีสานมีแร่โปแตช ซึ่งมีประโยชน์ทางอุตสาหกรรมนับไม่ถ้วน พวกต่างชาติจ้องตาเป็นมัน แล้วยื้อยุดกับชาวบ้านที่ตื่นรู้จำนวนกระหยิบมือ
พวกเขาต่อสู้อย่างโดดเดี่ยว เพื่อรักษามูลมังไว้ให้คนอีสาน ขณะที่คนส่วนใหญ่ทำเอาหูไปนา เอาตาไปไร่ เล่นเฟซเล่นไลน์สบายใจ ซ้ำบางคนยังช่วยต่างชาติทุบถองชาวบ้านเอาเสียอีก
มันบ่แน่ดอกนาย...
สภาพการณ์ช่วงนี้ ฝึกท่องคำๆ นี้ให้ขึ้นใจ
อนาคต... อีกไม่นาน
รู้หรือไม่ว่า เวลานี้ คนไทยค่อนประเทศกำลังอิจฉาคนอีสาน เห็นแผ่นดินอีสานเป็นสรวงสวรรค์ พยายามจะขอเจียดขอซื้อผืนดินที่เคยก่นด่าว่าแห้งแล้ง ผู้คนยากจน กินกระทั่งดิน เพราะอีกไม่กี่ปี แผ่นดินกว่าครึ่งประเทศจะถูกทะเลเอาคืน ถูกลบออกจากแผนที่ประเทศไทย
ผืนดินอีสานจะกลายเป็นเรือโนอาห์!!!
แล้ว... พวกท่านมองแผ่นอีสานกันแบบไหน?
ส่วนผมมองเห็นแต่ความดี ความงามของแผ่นดินนี้ และประกาศต่อผู้คนมานับสิบๆ ปีมาแล้วว่า... หอมดินอีสาน.

คลิกเม้าส์ขวาที่วีดีโอแล้วเลือก"วนซ้ำ"

ลำซิ่ง สะท้อนอะไรต่ออีสาน (1)

ลำ หมายถึง การขับร้องอย่างหนึ่งมีดนตรีคือแคนเป็นเครื่องประกอบ
นิยามหรือคำจำกัดความนี้ ผมลอกจากสารานุกรมภาษาอีสาน-ไทย-อังกฤษ ของ พ่อปรีชา พิณทอง
ไหนๆ ท่านก็อธิบายเป็นภาษาอังกฤษเอาไว้ด้วย จึงขอถ่ายทอดเพื่อลูกหลานของเรา บักจอห์นนี บักเจสซี อีมาดอนนา ซุมลูกพ่อฝรั่ง-แม่อีสาน ผู้ซึ่งจะเป็นอนาคตของชาติ อนาคตของอีสานสืบไปในภายภาคหน้าจะได้เข้าใจ (คนแก่ในยุคนี้ต้องคิดเผื่อ)
ลำซิ่ง ความหมายในพากย์อังกฤษบอกไว้ว่า stylized singing of verse or ballad with Isan reed organ accompaniment.
แล้ว 'ซิ่ง' ล่ะ คืออะไร
สารานุกรมของพ่อปรีชา ซึ่งตีพิมพ์เมื่อปี 2532 ก็ไม่ได้ใส่ไว้เสียด้วย คำนี้อาจมาทีหลัง
อนึ่ง ผมสนิทใจที่จะเรียก พ่อปรีชามากกว่าจะเรียก ดร.ปรีชา เพราะภูมิรู้ของท่านเหนือกว่าดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ที่ท่านได้รับ และรู้สึกดูมันห่างเหินพิกล ภาพปราชญ์อีสานเหมบเขียนหนังสือ ยังประทับตรึงใจผมจนบัดนี้ ผมจึงของดคำเรียกขาน ดอกเตอร์ ด้วยประการฉะนี้
เมื่อท่านไม่ได้บรรจุคำว่า ซิ่ง หรือ ลำซิ่ง ไว้ ดังนั้นจึงเสร็จโจร ...มั่วนิ่มได้ ...
ซิ่ง มาจากคำภาษาอังกฤษคือคำว่า "race"
ในพจนานุกรมของ ดร.กมล เภาพิจิตร บอกว่า ถ้าเป็นกริยา หมายถึง วิ่งแข่ง รีบวิ่ง แต่ถ้าเป็นคำนาม หมายถึง ร่องบังคับน้ำไหล เชื้อชาติ ชาติวงศ์
เมื่อเป็นกริยาก็จึงเติม ing ได้ จึงเป็น "racing" (เรซซิ่ง) แปลว่า กำลังแข่งขัน เป็นคำนามแปลว่า การแข่งขัน
นี่ไม่ใช่ชั่วโมงภาษาอังกฤษ จึงขอจบไว้แต่เพียงเท่านี้
ด้วยการเห่อฝรั่งของคนไทยและสื่อไทย การใช้คำฝรั่งปนศัพท์ไทยแล้ว ดูมันเท่ เก๋ ที่สำคัญ มันขายโฆษณาง่ายรายการแข่งขันกีฬา โดยเฉพาะประเภทกีฬาที่มีสินค้าของพวกเถ้าแก่ เจ้าสัวมีส่วนได้รับประโยชน์ เช่น มอเตอร ์ไซค์ เครื่องดื่มบำรุงกำลัง เครื่องกีฬา เป็นต้น จึงใช้ชื่อรายการที่ปนคำฝรั่ง
คือจะเป็นแข่งอะไรก็แล้วแต่ ต้องมีคำว่า "เรซซิ่ง" รวมอยู่ด้วย จน เรซซิ่ง เป็นคำที่เราเข้าใจไปโดยปริยาย
คำนี้กล่อมประสาทพวกเรามานานปี และรายการกีฬาก็เป็นรายการที่นิยมของหมู่เฮา เพราะมันดูแล้วเพลิน ลืมทุกข์ลืมยาก ย่อยง่าย ไม่ปวดหมอง แถมยังมีสาวๆ พริตตี้ ซึ่งจงใจเลือกเอาแต่คนที่หน้าอกหน้าใจเย้ายวน เรียกกันว่า เซ็กซี่ (sexy) ชึ่งแปลตามตัวอักษรแล้วอุจาด แต่ถ้าถามพี่วินมอ'ไซค์ชาวอีสาน จะแปลได้รื่นหูกว่า ว่า "เป็นตาฆ่า"
เรซซิ่ง จึงมีความหมาย หรือส่อนัย ว่า ความเร็ว ถ้าสิ่งใดที่เร็ว แรง จะนึกถึงคำว่า เรซซิ่ง
แล้วคนไทยที่เป็นนักดัดแปลง ก็แปลงคำว่า เรซซิ่ง ให้เหลือเพียง "ซิ่ง"
และคำว่า "ซิ่ง" ก็มีความหมายกว้างขวางกว่า "เรซซิ่ง" ที่แปลว่าการแข่งขัน
ซิ่ง หมายถึงอะไรที่เร็ว แรง โฉบเฉี่ยว ล้ำสมัย อวดกล้า ท้าทาย ดัดแปลงของเดิมที่เก่าแก่ ให้เป็นของที่มีรูปร่างแปลกไปจากเดิม หรือทำด้วยวัสดุใหม่ที่มีใช้ในชีวิตประจำวันแทนที่วัสดุเดิม เป็นต้น
เราจึงมีอะไรที่ซิ่งๆ เต็มไปหมด เช่น รถซิ่ง คือ รถที่ดัดแปลงให้มีรูปลักษณ์แปลกใหม่ ผมซิ่ง คือ ทรงผมแปลกๆ เฒ่าซิ่ง คือ คนแก่ที่แต่งตัวโฉบเฉี่ยวไม่สมวัย สาวซิ่ง สาวทันสมัย
แม้แต่ หมอซิ่ง แบบหมอ คุณหญิงพรทิพย์ โรจนสุนันท์ หรือ ลอบซิ่ง คือ ลอบที่ทำจากมุ้งเขียว (มุ้งพลาสติก) แทนไม้ไผ่ บักจกซิ่ง คือ จอบที่ทำจากผาลรถไถ
แล้วก็ถึงคิว....ลำซิ่ง!!!

ลำซิ่ง สะท้อนอะไรต่ออีสาน (2)

ลำซิ่ง หรือ lam cing ถ้าให้ถูกต้อง ต้องเขียนว่า racing lam หรือลำเรซซิ่ง เพราะ ซิ่ง (cing) โดดๆ ไม่มีความหมาย และถ้าแปลตามตัว ก็จะแปลได้ว่า การขับร้องอย่างหนึ่งที่กำลังแข่งขันอยู่ ซึ่งไม่ตรงกับความหมายตามปริบท
โอ๊ย... กะอีลำซิ่ง จะอะไรกันนักหนาต้องปริบ่งปริบท... พวก "ผู้กอง (หน้าฮ้าน)" อาจแซว เพราะเคอก (cirk แปลว่า สะดุด หรือเสียเวลาที่กำลังทำสิ่งหนึ่งสิ่งใดอยู่) เสียเวลาฟ้อนหน้าฮ้าน
เอาใหม่... ลำซิ่ง ไม่ได้หมายถึงลำแข่งขัน หรือลำไปวิ่งไป แบบที่ เพชรพิณทอง เคยกระแหนะกระแหนไว้ แต่ลำซิ่ง หมายถึงการปรับ (คนละคำกับคำว่า ปรับปรุง ปรับปรุง คือ ทำให้ดีขึ้นสูงขึ้น) ปรับรูปแบบการแสดงลำให้กระชับเข้า โดยเลือกเอาเฉพาะทำนองลำที่คึกคักสนุกสนานมาลำเป็นส่วนใหญ่ ซึ่งก็คือ ลำเต้ย นั่นเอง
ลำเต้ย เป็นทำนองลำทำนองหนึ่ง ที่หมอลำนำมาลำสลับกับการลำที่ให้เนื้อหาสาระ (ในลำกลอน) หรือลำบอกเรื่องราวตามท้องเรื่อง (หมอลำหมู่)
ลำเต้ย พ่อปรีชา พิณทอง ให้ความหมายเอาไว้ว่า การลำทำนองยาว เอื้อนเสียงยาว แต่ใช้กลอนสั้น ส่วนทำนองลำมาจากที่ใดก็ใส่ชื่อสถานที่ที่ให้กำเนิดลำกำกับ เช่น เต้ยอุบล เต้ยชัยภูมิ เต้ยหัวดอนตาล เต้ยสีทันดอน เต้ยสาละวัน เป็นต้น
การนำลำเต้ยมาสลับ ก็เพื่อนเปลี่ยนบรรยากาศ เป็นเทคนิกในการตรึงคนดูให้ถ่างตาชมการแสดงจนจบรายการ ซึ่งการแสดงของหมอลำในสมัยก่อน ไม่ว่าลำกลอนหรือลำหมู่ ต้องแสดงตั้งแต่หัววันยันฟ้าแจ้งจางปาง การตรึงให้ผู้ชมอยู่ชมจนจบจึงต้องใช้ทุกวิธีการ
ลำเต้ยไม่เกี่ยว หรือไม่ทำให้เนื้อหาหรือเนื้อเรื่องที่ลำอยู่กระทบ และไม่มีกำหนดตายตัวว่าจะต้องลำน้อย-ลำมาก แต่อยากหยุดลำเต้ยเมื่อใด ก็หยุด แล้ววกเข้าเรื่องราวที่แสดงได้เลย
ตัวอย่างกลอนลำเต้ย เช่น จบๆ กะละแม่นจั๋งน้อง งามๆ กะละแม่นจั่งน้อง สังบ่ไปกินข้าวหัวมองนำไก่ ครั้นผู้ฮ้ายจั่งอ้ายกินได้กะละแม่นบ่คือ... ตอหลอหล่อง กินดองให้ส่งข่าว บ่าวชายลำซิมานั่งใกล้ๆๆๆๆๆ พอให้แม่นคิดนำ ... กินแกงกบมันนบจ้อก้อ กินแกงเขียดมันเหยียดคิ้งนิ้ง ใส่เสื้ออิ้งฮัดนมอ้อนต้อน อยากสองมือซอนกำเด้...
ในกลอนลำเต้ยมักมีเนื้อเพลง ซึ่งร้องเหมือนร้องเพลงทุกประการแทรกอยู่ เช่น ...จะให้ผมเชื่อคุณหรือ ก็โลกเขาลือว่าคุณมีผัว คุณเป็นพาร์ทเนอร์เต็มตัว ผมกลั๊วผมกลัวโรคหนองใน ไม่ไหวไม่ไหวมันเปลืองยา (กลอนของหมอลำ เดชา นิติอินทร์)
อย่างไรก็ตาม การสลับ ก็คือ การสลับ คือเป็นการคั่นรายการหลัก เป็นเพียงแต่สอดแทรกเมื่อรู้สึกว่าคนฟังทำท่าเบื่อหน่าย เช่น อ้าปากหาว ก็คั่นเสียทีหนึ่ง
และลำซิ่ง คือ การลำที่ใช้ลำเต้ย ที่เป็นของคั่นรายการ หรือของกินเล่น มาเป็นอาหารจานหลัก หรือ เมนคอร์ส (main course) ดังนั้น การคาดหวังว่าจะเอาเนื้อหาสาระ หรือเอานิยมนิยายจากลำซิ่ง จึงมิใช่สิ่งที่พึงทำ
ลำซิ่งเป็นเพียงลำกันเล่นๆ สนุกๆ ขำๆ ถึงขนาดเรียกว่า ไร้สาระ ก็ยังได้
ลำซิ่งมิใช่ประเภท หรือชนิดของลำ เพราะเปฺ็นการนำเอากลอนลำเต้ย (ของเก่า) มาลำต่อๆ กัน ไม่ได้เป็นลำทำนองใหม่แต่อย่างใด
และ...ลำซิ่งเป็นเพียงกับแกล้มของขี้เมาหน้าฮ้าน

ลำซิ่ง สะท้อนอะไรต่ออีสาน (3)

ห้วงปี พ.ศ. 2526 ต่อกับ พ.ศ. 2527 ถือเป็นห้วงเวลาสำคัญต่อหน้าประวัติศาสตร์ ของคนเล็กคนน้อยในประเทศนี้!
ปี 2526 ปลายปี รัฐมีคำสั่งให้เลิกเล่นรำวง รำวงที่ว่านี้คือรำวงที่เรียกกันว่า "รำวงคาลิโซ่"
ตามศัพท์ คือ คาลิปโซ่ (Calypso) คำนี้เป็นได้ทั้งชื่อจังหวะรำ แนวดนตรี และประเภทของเพลง
ว่ากันว่า เพลงคาลิปโซ่ มีต้นกำเนิดมาจากเกาะทางตอนใต้ของทะเลแคริเบียน ก่อนจะแพร่หลายในประเทศสาธารณรัฐตรินิแดดและโตเบโก ซึ่งเป็นประเทศหมู่เกาะ แรกทีเดียววงดนตรีแนวนี้ใช้กลองเหล็กบรรเลง
ต่อมา ได้ทวีอิทธิพลต่อวงการเพลงมากขึ้น ได้รับความนิยมจนถือเป็นยุคของเพลงแนวนี้ ขนาดมีผู้นิยามว่า เพลงคาลิปโซอาจหมายถึงเพลงใดก็ตามที่ร้องในเทศกาลคาร์นิวัล ในตรินิแดด หลังปี ค.ศ.1898
และชื่อนี้ ยังเป็นชื่อเทพธิดาในกรีกปกรณัมอีกด้วย
รำวงคาลิโซ ถือว่าเป็นรำวงยุคสุดท้าย อยู่ปลายสาแหรกของวงศ์รำวงบ้านเรา โดยต้นสาแหรก เริ่มจาก รำโทน ซึ่งเป็นรำวงที่เกิดในภาคอีสาน บางแห่งเรียกรำวง-รำโทน เนื่องจากรำกันเป็นวง และใช้กลองโทนบรรเลง
แล้วรัฐไทยในยุคจอมพล ป. โดยท่านผู้หญิงละเอียด พิบูลสงคราม ก็นำเพลงรำโทนไปปรับปรุง จนกลายมาเป็น รำวงสร้างชาติ หรือ รำวงมาตรฐาน ที่กุลบุตรกุลธิดาไทย รวมทั้งเราๆ ท่านๆ เรียน-สอบเอาคะแนนในชั้นเรียน นั่นแหละ
ต่อมา มีการนำเอาจังหวะจากละตินจำนวนมากมาประกอบการรำวง เช่น รุมบ้า บีกิน กัวระช่า ช่าช่าช่า (3 ช่า) เป็นต้น
เมื่อประเทศไทยยอมให้สหรัฐฯ ตั้งฐานทัพในไทย บรรดาเพลง และจังหวะรำจากอเมริกาจึงไหลบ่าเข้าไทย เช่น สวิง ทวิสต์ ร็อค แอนด์ โรล โซล ฮาร์ด ร็อค จนถึงจังหวะสุดท้ายคือ วาตูซี
ขณะเดียวกัน เพลงไทย ทั้งลูกทุ่ง-ลูกกรุง ก็นำเอาจังหวะจากต่างชาติเหล่านี้ มาประยุกต์เป็นจังหวะเพลง แล้วกองเชียร์รำวงก็นำเอาเพลงเหล่านั้นมาเป็นเพลงเชียร์รำวง โดยการทำให้จังหวะกระชับเข้าเพื่อให้เข้ากับการรำวง
ดังนั้น เพลงลูกทุ่งกับเพลงเชียร์รำวง แม้เป็นเพลงเดียวกัน แต่ก็ไม่เหมือนกัน ซึ่งเพลงนั้นๆ "เพราะ" และ "เหมาะ" กันคนละแบบ
รำวงคาลิโซจึงเป็นการรำวงที่เจริญถึงขีดสุดในบรรดารำวงทั้งหมด รำวงคาลิโซ ยิ่งใหญ่กว่า กว้างขวางมากกว่า นับแต่ชาวไทยรู้จักการรำวง
รำวงคาลิโซ มีโครงสร้าง การบริหารจัดการ และองค์ประกอบที่สมบูรณ์แบบที่สุด อลังการที่สุด
และรำวงคาลิโซถือเป็นกิจกรรมที่ส่งผลต่อเศรษฐกิจ สังคม การเมือง แม้แต่การทหารของประเทศ
องค์ประกอบอันสมบูรณ์ ของรำวงคาลิโซ ได้แก่
1) กองเชียร์ แต่เดิมรำโทน และรำวงมาตรฐาน ไม่มีกองเชียร์เป็นการเฉพาะ ผู้รำต่างคนต่างก็ร้องช่วยกัน
ระยะต่อ เมื่อรำโทนเป็นที่นิยม ตามงานวัดใน กทม. ได้จัดประกวดรำโทน ก็จึงมีกองเชียร์ และนางรำขึ้น คณะรำโทนด้งๆ ได้แก่ คณะชาวสามย่าน เป็นต้น
กองเชียร์รำวงคาลิโซ ถือเป็นช่วงที่พัฒนาก้าวหน้าถึงขีดสุด สะท้อนจาก เครื่องให้จังหวะที่สำคัญในการรำวง คือ กลอง
จากรำโทน ที่มีกลองโทน กลองหนังงูเหลือม ยืนพื้น ได้ปรับเปลี่ยนเป็นกลองชุด ส่วนเครื่องดนตรีอื่นๆ ก็เพียบพร้อม วงดนตรีมีอย่างไร กองเชียร์รำวงก็มีอย่างนั้น
กองเชียร์รำวง เป็นจุดเริ่มและสร้างบุคลากรด้านดนตรีประดับวงการดนตรีเป็นอันมาก ทั้งนักร้องและนักดนตรี
นักร้อง นักดนตรีดังๆ ล้วนแล้วแต่ก้าวลงจากเวทีรำวงแทบทั้งสิ้น โปรดอย่าถามว่า ใครบ้างที่มาจากเวทีรำวง แต่จงถามว่า นักร้อง นักดนตรีคนใดที่ไม่ได้มาจากรำวง ....จะตอบได้ง่ายกว่า
และรู้หรือไม่ว่า อธิการบดี อาจารย์ในมหาวิทยาลัยจำนวนมากก็มีที่มาจากกองเชียร์รำวง
บางท่าน... ถ้ารถรำวงไม่คว่ำทำให้บาดเจ็บ ไปกับรำวงไม่ได้ จึงต้องกลับมาเรียนหนังสือ ป่านนี้คงเป็นเพียงอดึตหัวหน้าคณะรำวงแก่ๆ
คงไม่เสียหายถ้าผมจะกล่าวถึง ดร.สังคม ภูมิพันธ์ อดีตรักษาการอธิบดี มหาวิทยาลัยนครพนม ผู้พี่ และ ดร.เฉลย ภูมิพันธ์ อดีตอธิการบดี มหาวิทยาลัยราชภัฏร้อยเอ็ด ผู้น้อง เป็นต้น
2) นางรำ นางรำของรำวงคาลิโซถือว่าเป็นคู่รำที่สมบูรณ์แบบที่สุด เพราะเป็นสาวบริสุทธิ์ ไม่เคยห่างสายตาพ่อแม่อยู่ในวัยแรกผลิ สะพรั่งที่สุด และเป็นวัยที่สวยที่สุดในชีวิตมนุษย์ เพราะส่วนใหญ่ได้แก่ ช้างเผือกจากพงไพร เพราะที่มาของนางรำส่วนใหญ่มาจากการเฟ้นสาวงามตามหมู่บ้าน บางแห่ง เรียกว่าเป็นสาวรำวงกันยกหมู่บ้าน เลยทีเดียว โดยหัวหน้าคณะยอมเอาหัวเป็นประกันกับพ่อแม่ ว่าจะดูแลให้ดีที่สุด
ผู้หญิงในวัยนี้ ไม่เติมไม่แต่งก็สวยงามตามธรรมชาติ และสังคมในยุคนั้นมาตรฐานของกิริยามารยาทของผู้หญิง ก็งดงามยิ่ง จะเอื้อนจะเอ่ยก็มีจริตแต่พองาม แล้วเมื่อได้รับการฝึกสเต็ปการรำจังหวะต่างๆ เสริมเข้าไป จึงเป็นส่วนผสมที่ลงตัว เป็นสาวบ้านนาผู้ไร้เดียงสาในเสื้อผ้าแบบคลุมนิดปิดหน่อย ...ปล่อยตัวได้สมดุลกับการหวงตัว ... ยามที่พวกเธอวาดลวดลายร่ายรำก็อัดแน่นด้วยพลังสาว
ไม่เกินเลยนัก หากจะบอกว่า ไม่มีชายใด (ที่ยังไม่หมดสมรรถภาพทางเพศ) จะไม่หลงใหลสาวรำวงคาลิโซ
ไม่เช่นนั้น คงไม่มีคำกล่าวและบทเพลงเตือนใจชายหนุ่ม ที่ว่า ...จีบแม่ค้า บ้ารำวง ... ล้วนแต่เป็นหนทางแห่งหายนะ เพราะต้องทุ่มเงินทองสู้กัน
3) หัวหน้าคณะ ผู้กุมบังเหียนและกำหนดทิศทางของชาวคณะ ได้แก่ผู้ผ่านโลกมามาก แต่มีจิตใจรักการรำวงเป็นชีวิตจิตใจ ต้องรับผิดชอบต่อชีวิต ความปลอดภัย และรายได้ของลูกวง
ต้องเป็นผู้รู้จักเส้นแบ่งระหว่างความเข้มงวดกับความอะลุ้มอล่วย
สำหรับ คำมา จันทานี หัวหน้าคณะรำวง คำมา รุ่งนิรันดร์ คณะรำวงจากดงรำวง คือ อำเภอกุมภวาปี เขาจะท่องสโลแกนให้เจ้าภาพที่จ้างทุกครั้งฟัง ว่า "จ้างคำมา เขาคุมเอง" เขาเชื่อว่าเขาเอาอยู่ในทุกสถานการณ์
4) แม่เฒ่า แรกๆ ก็เป็นเพียงแม่ของนางรำที่ห่วงลูกสาว จึงขอตามชาวคณะไปดูแลลูกสาวของตัวเอง แต่นานเข้า ความเป็นแม่และความเป็นผู้หญิง ทำให้ต้องดูแลเอาใส่นางรำทุกคน ชาวคณะจึงเห็นความสำคัญ จึงได้เกิดตำแหน่งนี้ขึ้นในคณะรำวงที่ได้มาตรฐาน
5) มีค่าการแสดง รำวงคาลิโซ เป็นประเภทรำวงเดียวที่สามารถเรียกร้องค่าแสดงได้ เช่นเดียวกับวงดนตรี
6) มีเพลงไหว้ครู คนไทยนั้น เป็นคนที่รู้จักกตัญญูรู้คุณ รองจากศาสนาและพ่อแม่แล้ว บุคคลที่ควรเคารพนับถือ ก็คือครู
ไม่มีการรำวงในยุคใด จะดำรงความเป็นปึกแผ่นแน่นหนาเท่ารำวงคาลิโซ ด้วยรำวงประเภทนี้พากันสร้างเพลงไหว้ครูที่เป็นหนึ่งอันเดียวกัน มีเนื้อร้องอย่างเดียวกันทั่วประเทศ
เนื้อร้องเพลงไหว้ครูมีว่า....สิบนิ้วพนมก้มเหนือศีรษะ ลูกจะขอไหว้พระ คุณพระรัตนตรัย พระพุทธ พระธรรม อีกทั้งพระสงฆ์ ลูกจะขอจำนง จดจำเอาไว้ ขอให้...(การรำวง) ...ของเรานี้ จงอยู่ด้วยดี ชั่วกาลนานเทอญ
อนึ่ง ในวงเล็บบางคณะก็ใส่ชื่อคณะแทน
ด้วยความเป็นปึกแผ่นของการรำวงยิ่งกว่ายุคใดสมัยใด รำวงคาลิโซ จึงเป็นการเต้นรำที่ผู้คนได้มีประสบการณ์ร่วมมากที่สุด
ดังนั้น รำวงย้อนยุคในระยะหลัง ที่ย้อนๆ กันในเวลานี้ คือการโหยหาอดีต หลังจากยุติการรำวงนับ 30 ปี ก็คือ ย้อนยุครำวงคาลิโซ นี่เอง
สาเหตุที่รำวงคาลิโซ ถูกสั่งห้าม มิให้รำวง ก็เนื่องจากเกิดเหตุทะเลาะวิวาทในวงรำวง ถึงขั้นบาดเจ็บ ล้มตายเป็นอันมาก
เหตุร้ายที่อยู่คู่เวทีรำวง ขนาดที่ว่ากันว่า เวทีไหนไม่ตีกัน รู้สึกมันขาดอะไรไปอย่าง
ประสบการณ์ของนางรำ ว่าใครรำวงมานานหรือไม่ เขาดูกันที่ขาทั้งคู่ของนางรำ มิใช่ดูว่าใครขาเรียวกว่าสวยกว่า แต่ดูว่า ขาใครขันน็อตมากกว่ากัน
ขันน็อต คือ รอยแผลเป็นอันเกิดจากลูกกระสุนปืนและสะเก็ดระเบิด ใครมีมากกว่าถือว่าผ่านงานมากกว่า
เวทีรำวงจึงต่างจากเวทีมวย ตรงที่ไม่มีมุมแดง-มุมน้ำเงิน และต่างจากสมรภูมิสู้รบ ตรงที่ไม่มีการประกาศสงคราม
รายรอบเวทีรำวงประกอบด้วย ขี้เมาขาดสติ วัยรุ่นอ่อนหัด นักเลง เจ้าพ่อ อาชญากร ที่พร้อมจะระเบิดศึกกันทุกเสี้ยววินาที
สาเหตุก็ไมมีอะไรมาก ไม่แย่ง หรือหึงนางรำ ก็เหมารอบจนคนอื่นทนไม่ไหว

ลำซิ่ง สะท้อนอะไรต่ออีสาน (5)

การได้เห็นผู้คนแห่กันเดินผ่านเวทีหมอลำ ไม่แม้แต่จะชำเลืองตามองหมอลำที่กำลังว่ากลอนกันบนเวที ... มันคือความเจ็บปวดในหัวใจของหมอลำ!!
คนเหล่านั้น มีทั้งคนหนุ่มคนสาว คนแก่คนเฒ่า ทั้งหญิงและชาย พวกเขาไปไหนกัน??!
โดยสายตาที่เชี่ยวชาญการอ่านใจอ่านความรู้สึกของผู้คน อันเป็นสัญชาตญาณ ที่สร้างกันมาแต่ชั้นครู เพื่อประโยชน์ เพื่อนำมาปรับปรุงการแสดง ให้ตอบสนองต่อความต้องการของ 'มิตรหมอแคนแฟนหมอลำ'
บนที่สูง คือ เวทีลำกลอน หมอลำราตรี ศรีวิไล ชะเง้อมองตามคลื่นมนุษย์ที่ไหลผ่านหน้าไปขณะที่ปากยังลำ มือ-เท้ายังขยับตามจังหวะแคน
แล้วก็พบว่า จุดหมายของผู้คนที่ควรจะเป็นมิตรหมอแคนแฟนของตัวเอง คือ ลานดิสโก้
ลานดิสโก้ (disco thegue) ลานที่ประดับไฟแสงสีวูบวาบ เสียงดนตรีตะวันตก ...ต๊ะ.... ตู้วววววว
หลังคืนนั้น คืนอันหนาวเหน็บด้วยน้ำหมอกน้ำค้างแห่งเหมันตฤดู หน้าเทศกาลงานประจำปี ราตรี ศรีวิไล ได้พกคำตอบอันเจ็บปวดไปบอกเล่า-ปรับทุกข์กับพี่ชาย หมอลำสุนทร ชัยรุ่งเรือง คนเดียวกับนายสุนทร ไชยรัตนโชติ อมรศิลปินมรดกอีสาน สาขาการแสดง (ลำกลอน) ของมหาวิทยาลัยขอนแก่น ปี พ.ศ. 2557
หมอลำสุนทรบอกกับน้องสาวว่า เรามันเลือดหมอลำมาแต่ครั้งพ่อแม่ และพี่ๆ น้องๆ ก็ล้วนเป็นหมอลำ มีอยู่มีกินก็ด้วยการร้องการลำ การที่ศิลปะการแสดงอันเป็นมรดกนี้ ตกต่ำขนาดคนเมินหน้าหนีในยุคเรา มันเป็นเรื่องน่าละอายยิ่ง
ถ้าไม่สู้ เราก็ตาย แต่ก่อนตายขอไว้ลายให้โลกจำ หากจะตายก็ขอสู้จนตัวตาย ไม่ใช่ตายด้วยงอมืองอตีน...
แล้วสองพี่น้องก็คิดหาวิธีสู้กู้ศรัทธา ด้วยการฝืนกฎฝืนขนบและฝืนความรู้สึกของคนที่เป็นหมอลำกลอน คือ ยอมยก "กลองชุด" ขึ้นฮ้านหมอลำ เวทีที่อนุญาตให้ก็แต่หมอลำฝ่ายหญิง-ฝ่ายชาย และหมอแคนเท่านั้นที่เหยียบเวทียามทำการแสดง
กลองชุด มิใช่เพียงเครื่องดนตรีที่ทำหน้าที่ให้จังหวะเท่านั้น หากมันยังเป็นเครื่องหมายของความทันสมัย เป็นความแปลกใหม่ และเป็นที่ตื่นตาตื่นใจอย่างที่สุด เมื่อมันปรากฏโฉมบนฮ้านลำกลอน
มันแหกกฎ แหวกขนบการลำกลอน แหวกความรู้สึกต่อผู้พบเห็น โดยเฉพาะ มิตรที่แกว่นแฟนที่รักของลำกลอน
งานนี้ เรียกว่ายอมเทหมดหน้าตัก... หากไม่มีช่อดอกไม้ พี่น้องคู่นี้ก็พร้อมแล้วที่จะค้อมหัวรองรับก้อนอิฐจากชาวอีสาน!!
อนึ่ง หมอลำราตรี ศรีวิไล เป็นหมอลำกลอนโดยสายเลือด เรียกว่าเป็นหมอลำกลอนกันทั้งโคตร และเป็น "ดอกเตอร์ลำ" เพียงคนเดียวที่เป็นดอกเตอร์ ด้วยความพากเพียร
"แม่บ่อยากให้คนดูถูกหมอลำ เป็นดอกเตอร์ก็ขอให้ได้เป็นดอกเตอร์ด้วยฝีมือเจ้าของ"
กว่าสองปี สำหรับศิลปกรรมมหาบัณฑิต และอีกสองปีสำหรับดุษฎีบัณฑิตสาขาเดียวกัน กว่า 4-5 ปีที่ทนหัวหมุนกับวิชาสถิติ ภาษาอังกฤษและคอมพิวเตอร์ อันเป็นพื้นฐานสำหรับการวิจัย ขนาดล้มเจ็บเพราะกลัดกลุ้มเรื่องเรียน
"กลอนลำแฮ่งท่องยากกว่านี้ตัวะ"
เธอให้กำลังใจตัวเอง... แล้วเธอก็คว้าปริญญาสูงสุดของระบบการศึกษา ได้เป็น ดอกเตอร์ลำ ที่เป็นดอกเตอร์จริงๆ
สองศรีพี่น้อง สุนทร-ราตรี ใช้กลองชุดบรรเลงประกอบการลำกลอน โดยเลือกเอากลอนที่ให้ความสนุก คือ ลำเต้ย มาลำใส่กลอง
แต่ไม่เด็ดขาด...
ไม่ยอมให้เครื่องตะวันตกนี้ หงำหรือบดบัง หรือข่มรัศมีเครื่องดนตรีอันเป็นมรดกที่ยืนระยะคู่กับลำกลอน คือ แคน อย่างแน่นอน
เธอและพี่ชายตกลงกัน เรียกรูปแบบการแสดงนี้ว่า "ลำกลอนประยุกต์"
ทุกเวทีของลำกลอนประยุกต์ มิตรหมอแคนแฟนหมอลำจึงได้เห็น กลองชุดและแคน ยืนซดหมัดกันชนิดใครดีใครอยู่ตราบกระทั่งปัจจุบัน

ลำซิ่ง สะท้อนอะไรต่ออีสาน (6)

ขอย้อนไปถึงสิ่งที่เขียนเอาไว้ในบทก่อนๆ ผมบอกว่า ในห้วงปี 2526-2527 ถือเป็นหน้าประวัติศาสตร์อันสำคัญของ "คนเล็กคนน้อย"
คำว่า ประวัติศาสตร์ เป็นคำใหญ่ เพราะสิ่งที่จะเรียกว่าประวัติศาสตร์ได้ ต้องกอปรด้วยเหตุการณ์หลายมิติ เรื่องเล็กๆ น้อยๆ แล้วรวมเป็นเรื่ิองใหญ่ และเรื่องจากสิ่งละอันพรรค์ละน้อยนั้นกลายเป็นเรื่องสำคัญ
สำค้ญต่อใคร ก็สำคัญต่อคนเล็กคนน้อยและประเทศชาติ นั่นจึงจะเรียก ประวัติศาสตร์
และประวัติศาสตร์ที่ผมกล่าวถึง ก็เป็นเช่นนั้น...
ปี พ.ศ. 2524 เป็นปีที่รัฐบาลไทยได้ริเริ่มโครงการพัฒนาชายฝั่งทะเลตะวันออก (Eastern Seaboard Development Project) เราเรียกสั้นๆ ว่า โครงการอีสเทิร์นซีบอร์ด เป็นโครงการพัฒนาเขตอุตสาหกรรมที่ยิ่งใหญ่ที่สุด นับแต่มีประเทศไทย
เป็นโครงการที่รวบรวมเอาโรงงานอุตสาหกรรมมาไว้ในที่เดียวกัน เราเคยเห็นสิ่งปลูกสร้างที่ใหญ่ๆ หรือเห็นใครทำอะไรที่ใหญ่เกินตัว เรามักค่อนขอดว่า...นี่จะสร้างโรงงานกันหรือไร?
นั่นแหละ โรงงานที่ว่าใหญ่ แล้วเอามาจำนวนร้อยจำนวนพันมาตั้งต่อๆ กัน ในที่เดียวกัน จะยิ่งใหญ่มโหฬารขนาดไหน เขาก็จึงเรียกมันว่า นิคมอุตสาหกรรม
เมื่อมีโรงงานมารวมกันจนเป็นนิคมโรงงาน เรามามองในแง่ของคนเล็กคนน้อย... เมื่อมีโรงงาน สิ่งที่ขาดไม่ได้ คือ แรงงาน หรือผู้ที่จะมาคุมเครื่องจักรให้เดินเครื่อง
เมื่อโรงงานมีมากขนาดนั้น จะเอาคนคุมเครื่องมาจากไหน?
คำตอบก็คือ ก็มาจากคนทุกภาคในประเทศ โดยเฉพาะแหล่งแรงงานสำคัญ คือ ภาคอีสาน!!!
แล้วก็เกิดการเคลื่อนย้ายประชากรครั้งยิ่งใหญ่ ยิ่งใหญ่กว่าทุกครั้งตั้งแต่เกิดมีประเทศไทย และก่อนมีประเทศนี้เสียอีก
ในยุคที่เรียกกันว่า "ยุคเก็บผักใส่ซ้า เก็บข้าใส่เมือง" คือเรียกง่ายๆ รวมๆ เร็วๆ เอาเป็นว่า ยุคไทยรบพม่า ก็แล้วกัน นั่นแหละ ยุคนั้น ฝ่ายไหนชนะ ก็กวาดต้อนผู้คนไปเป็นข้าทาสในบ้านในเมืองของตน
โครงการอีสเทิร์นซีบอร์ด ได้กวาดต้อนแรงงานจากทั่วประเทศมากกว่ายุคไทยเสียกรุงให้พม่าทั้งสองครั้ง และที่ไทยเผาเวียงจันทน์ แล้วกวาดต้อนคนลาวมาไว้ในไทยรวมกัน!!!!
แล้วเกิดอะไรขึ้น!!
โครงการฯ ริเริ่มปี 2524 สำเร็จเสร็จสิ้น และเดินเครื่องได้ในปี 2527 ระหว่างนั้น พวกแม่ทัพนายกองจากโรงงานต่างๆ ได้นำไพร่ราบพลเลวออกกวาดแรงงานเข้ามาส้องสุมเตรียมการไว้ เห็นคนหนุ่มคนสาวที่ไหนก็ควบม้า ขับทหารออกกวาดต้อน ไม่ต้องเลือกเชื้อแถวพงศ์พันธุ์ ขอเพียง อย่าให้มันมือกุดเท้าขาดเป็นใช้ได้
ทั้งนี้ เพราะรัฐไทยได้กดค่าตัวแรงงานพวกนี้เอาไว้ให้แล้ว เพราะเป็นหนึ่งในเงื่อนไขที่เชิญชวนให้เข้าลงทุนในนิคมฯ
ถึงตรงนี้ อย่าเพิ่งเดา หรือตั้งข้อรังเกียจว่า ผมใส่เสื้อสีไหน ... เพราะผมมันขี้ร้อน ชอบถอดเสื้อ (โชว์ซิกซ์แพ็ค)
เมื่อผู้คนถูกกวาดต้อนขนาดมหึมาเช่นนี้ เกิดอะไรขึ้น โดยเฉพาะในพื้นที่ที่พวกแรงงานจากมา??
ผมมันลูกทุ่ง ผมจึงมองเห็นแต่แง่ของคนชอบเพลง-ชอบลำ ผมเห็นความสั่นไหวระดับ 9.57 ริคเตอร์ ก็ไม่รู้จะเปรียบอย่างไรจึงจะเห็นภาพ เอาแบบคนที่เป็นมิตรหมอแคน แฟนนางเอกหมอลำก็แล้วกัน คือ ระดับเมืองบ้านหล่มหลวง ปวงวัดวังงัวควายจ่อมจมลงพื้น พุ้นแล้วขะน้อย
เกิดความเปลี่ยนแปลงในตลาดเพลงลูกทุ่งขนานใหญ่ พูดแบบนักวิชาการก็ว่า อย่างมีนัยสำคัญ เพราะผู้บริโภคเพลงลูกทุ่ง หรือตลาดผู้บริโภคเพลงลูกทุ่งที่ใหญ่ที่สุด คือ คนในชนบท ว่ากันตรงๆ ก็คือ คนอีสานและภาคอีสาน ซึ่งเป็นแรงงาน กลุ่มใหญ่ที่สุด นั่นเอง
ในช่วงโกลาหล ช่วงที่แรงงานยังแปลกถิ่น แปลกที่ จิตใจว้าวุ่นด้วยห่างบ้าน ห่างเพื่อนมิตรพี่น้อง ห่างสิ่งคุ้นเคย
ห้วงเวลานั้น เพลงลูกทุ่งพะงาบๆ หายใจรวยริน ส่วนเพลงลูกกรุงตายสนิท มิพักต้องพูดถึงลิเก รวมถึงหมอลำด้วย
ท่ามกลางซากปรักหักพัง ได้เกิดอุตสาหกรรมเพลง ที่เรียกว่า "ค่ายเพลง" ค่ายหนึ่งขึ้น
ค่ายเพลงนี้ประกาศอย่างองอาจก๋ากั่นว่า พวกเขาจะสร้างมิติใหม่ให้กับวงการเพลงของไทย แล้วบรรยายว่า....
อันเพลงไทยนั้น (ทั้งลูกทุ่งลูกกรุง) ทำเพลงกันแบบ "เอาเนื้อหุ้มดนตรี" หมายถึง ให้ความสำคัญกับเนื้อร้องมากกว่าจะเน้นการทำดนตรีให้โดดเด่น ดังนั้น พวกเขาจะทำเพลงไทยแนวใหม่ ที่เน้นดนตรีมากกว่าเนื้อร้อง...
ไอ้กระพ้มมันลูกทุ่งก็จริง แต่สูดดมกลิ่นผายลมของฝรั่ง-นิโกรมาตั้งแต่หัวยังไม่พ้นขอบโต๊ะสนุ้ก และฟัง Highway Star แกล้มกับแตงสังหารสาว และจูบมัดจำ มาแต่เล็กแต่น้อย ฟังแล้วก็พูดกับตัวเองว่า....นี่มัน เพลงฝรั่งนี่หว่า!!
แล้วก็เฝ้าฟังเพลงในมิติใหม่ของค่ายนี้ จนที่สุดก็สรุปกับตัวเองว่า.. ฮี่โธ่ มันก็ลอกฝรั่ง ไม่เห็นมันจะมิติหม่งมิติใหม่ขี้หมาอะไรเลย
แล้วเช้าวันหนึ่ง... ที่คุนหมิง มณฑลหยุนหนาน ผมฝ่าลมหนาวออกไปสังเกตพฤติกรรมของอาตี๋อาหมวยในตลาดสด ตามทฤษฎีที่ว่า อยากรู้จักคนเมืองไหน ก็ให้ตื่นแต่เช้าไปดูผู้คนในตลาดสด
เพียงก้าวแรกที่เหยียบตลาด เสียงเพลงบรรเลงจากเสียงตามสายก็ทักทายมาก่อน
ผมมันอ่อนเรื่องอ่าน-เขียนโน้ตดนตรี จึงขอถ่ายทอดด้วยวิธีโบราณ ดนตรีที่ผมได้ยินคือ...แล้แลแหล่แลแลแหล่แลแล...
เฮ้ย... เพลงฟักเขียว เพลงบังโพนนอนตื่นสวาย ของไทยนี่หว่า...โอ้โฮ้ดังถึงเมืองจีนเลยวุ้ย!
แต่ฟังไปฟังมา มันไม่มีเนื้อร้อง มันเป็นเพลงบรรเลงทั้งชุด
นั่นก็แสดงว่า เพลงมิติใหม่ของค่ายนี้ คือ การเอาดนตรีต่างชาติ ไม่ว่าจะเป็นฝรั่ง แขก จีน จาม มาหุ้มเนื้อไทย ...นี่คือมิติใหม่
ครั้งหนึ่ง... ใครก็ไม่รู้หลับหูหลับตาเชิญผมไปพูด โดยสำคัญผิดว่าการมั่วๆ ของผมเป็นภูมิรู้ ... เห็นผิดเป็นชอบ ว่า ผมเป็นผู้รู้
ขึ้นเวทีได้ผมก็ฝอยฉอดๆ ว่า... ค่ายเพลงที่ยิ่งใหญ่ แท้จริงมันก็ฉวยเอาเพลงฝรั่งมาทำเป็นเพลงของตัว ถ้าคิดเป็นเปอร์เซ็นต์แล้ว ก็ ... 90% เลยทีเดียว
เท่านั้นแหละท่านสารวัตรเอ๊ย...
มีชายหัวโหล่นผู้หนึ่งยกมือพรึ่บ แล้วก็ตะโตนจากที่นั่งว่า... ไม่จริง วิทยากรพูดอย่างคนไม่รู้จริง ผมนี่ของแท้... ผมเป็นศิษย์เก่าของ.... ผมเพิ่งลาออกแล้วกลับมาอยู่บ้าน..... ผมขอคัดค้านที่วิทยากรพูด...
ถึงตรงนี้ ผมแบกหน้าที่เหลือสองนิ้ว ค่อยๆ ทรุดลงบังโต๊ะวิทยากรแล้ว
หมอนั่นยังไม่หยุด เขาดำเนินการฉีกหน้าผมต่อหน้าธารกำนัลต่อไปว่า
ที่ว่า ค่ายเพลงของผมลอกเพลงฝรั่ง เพลงต่างชาติมา 90% นั้นน่ะ ผิด....
ที่จริง... มันเอามาร้อยเปอร์เซนต์เลยครับ!!

ลำซิ่ง สะท้อนอะไรต่ออีสาน (7)

ความสุขในการฟังเพลงของผมอย่างหนึ่ง คือ ความสุขที่ได้ยินได้ฟังความนอกลู่นอกรอย
กล่าวคือ เพลงที่ไพเราะ ที่ชอบ เมื่อมีผู้นำไปแปลงหรือพลิกแพลงไปให้ผิดแผกไปจากที่เคยเป็น ฟังแล้วมันดูสนุก แล้วก็มองเห็น 'เจตนาน่าสนุก' และความขี้เล่นของคนแปลงสาร
ในอดีต เรามีนักแปลงสารชั้นครูอย่าง นคร มงคลายน มีศักดิ์ นาครัตน์ เป็นต้น ท่านเหล่านี้แปลงเพลงฝรั่งที่มีเนื้อหาสื่อถึงความรัก การมองโลก หรือความเห็นของมนุษย์ที่มีต่อโลกธรรม หรือที่เรียกว่า โลกทรรศน์ จัดการแปลงให้เห็นเป็นอีกเรื่องหนึ่ง ในอีกแง่มุมหนึ่ง จึงกลายเป็นเรื่องขำขัน ตลก หากนำเพลงที่แปลงไปเปรียบเทียบกับเพลงดั้งเดิมก็ยิ่งขำหนักขึ้นไปอีก
การแปลงต้องให้เห็นเค้าเดิมจึงจะขำ หรือแสดงให้เห็นอารมณ์ และคุณภาพของคนแปลง เช่น จังหวะ-ทำนอง ดนตรี ต้องอิงของเดิม
คนมีอารมณ์ขันของไทยเรามีอยู่เป็นอันมาก การแปลงไม่มีแต่เฉพาะเพลงฝรั่งแปลงเป็นไทย ยังมีไทยแปลงเป็นไทย เช่น เพลงเดิมเขาเป็นเพลงรักหวานซึ้ง พวกก็แปลงเป็นอีกเรื่อง บางครั้งก็แปลงจากลูกกรุงแปลงเป็นลูกทุ่ง และลูกทุ่งแปลงเป็นลูกทุ่ง แต่เป็นคนละมุม เช่น หยิบเสื้อผ้ายัดใส่กระเป๋า... ก็เป็น หยิบเสื้อผ้ายัดใส่ถุงปุ๋ย...
หรือแม้แต่เอาเพลงหนึ่ง ทำนองหนึ่ง แปลงเป็นทำนองของอีกเพลง เช่น ก่อนจากกัน คืนนั้นสองเรา.... ของครูเอื้อ สุนทรสนาน ก็เอาทำนอง เอาลีลาการร้อง เลียนเอาเสียงของครูมา แล้วสวมทับด้วยเนื้อเพลงอีสาน เป็น... แดงจ่ายหว่าย ถูกใจนะหล่อน ...ของจำเนียร มิตรประชา
จากการแปลงเพื่อเห็นขำ กลายมาเป็นงานเป็นการมากขึ้น เมื่อเกิด "เพลงแก้" หรือเพลงที่ร้องโต้ตอบกัน ส่วนใหญ่เป็นชายกับหญิง หญิงกับชาย ตัดพ้อต่อว่ากันเรื่องความรักความใคร่ เรื่องผัว-เมีย ลามถึงเรื่องชวนหย่า แม้แต่เรื่องแบ่งสมบัติกันหลังหย่า
หรือชายต่อชาย ก็มี เช่น กรณีที่ครูเบญจมินทร์ ราชาเพลงรำวง กับ สุรพล สมบัติเจริญ ราชาเพลงลูกทุ่ง
จำได้ว่า ความสนุกสนานกับการแปลง การโต้ตอบในเพลงของผมสะดุดลง ภายหลังปี 2527 หลังการก่อตั้งค่ายเพลง
ความเจริญรุ่งเรืองของเพลงที่เรียกกันว่า เพลงสตริง มันมาพร้อมกับปัญหาลิขสิทธิ์เพลง
เพลงแปลงจากทำนอง-ดนตรีฝรั่ง สิ้นสุดลงหลัง เก้าล้านหยดน้ำตา ของ ดอน สอนระเบียบ (PM5) เจงกีสข่าน ของสุนทร สุจริตฉันท์ (Royal Sprite) และ ...โอ้แม่คุณเอ๋ย น้องเห็นวัวตัวเมียหรือเปล่า.. (จำชื่อเพลงไม่ได้) ของเศรษฐา ศิระฉายา (The Impossible)
แล้วลิขสิทธิ์เพลงก็ลามถึงเพลงไทยต่อเพลงไทยด้วยกัน เพลงแก้ ที่ผมชื่นชอบ พลอยปิดฉากลงด้วยปัญหาลิขสิทธิ์
มีหลงเหลือก็แต่การฉวยและการซื้อ (บ้าง) ของค่ายยักษ์ ที่ว่า ฉวย คือ การลอกโน้ตมาบางชุด พอไม่ให้เกินที่กฎหมายกำหนด หรือแปลงจากเพลงเร็ว ยืดให้ช้าลง หรือจิ๊กจากตรงนั้นนิด ตรงนี้หน่อย เพื่อเลี่ยงปัญหา
ส่วนการซื้อ เกิดมาก็เพิ่งได้ยิน มีการซื้อทำนองเพลง ก็ค่ายนี้แหละทำเป็นตัวอย่าง
แต่อย่างไรก็ตาม การแปลงก็ยังทิ้งร่องรอยให้เห็นว่า ต้นตอมาจากไหน
เมื่อมีสิ่งเร้า หรือ ภัยคุกคาม (threathen) จากภายนอกที่ไม่อาจต้านทานได้ ศิลปินจำต้องโต้ตอบ ต้านทาน ไม่อย่างนั้นก็ไม่เหลือที่ยืน หรืออาจไม่มีลมหายใจ
ศิลปินอื่นโต้ตอบ ต้านทานแบบ "เมื่อคิดไม่ออกก็ลอกเขาไป" หรือจะพูดอีกอย่างก็คือ ลู่ตามลม ไม่ใช่การต้านทานโต้ตอบ
เอาทำนอง เอาดนตรี เขามา แล้วแต่งเนื้อร้องใส่ให้พอดี เหมือนเอาเสื้อเอากางเกงฝรั่งมาสวมใส่ แล้วพยายามทำตัวให้เข้ากับเสื้อผ้า
แต่หมอลำ สุนทร ชัยรุ่งเรือง ไม่ได้ทำแบบนั้น เขาทำในสิ่งที่แหวกแนวกว่านั้น
เพลง เลดี้ บั๊มพ์ (Lady Bump) มันฮิต มันดังนักรึ?...คนคลั่งไคล้เป็นบ้าเป็นหลังกันนักใช่มั้ย มันเป็นตัวแทนของดิสโก้ ที่ทำให้คนเมินหมอลำใช่มั้ย?
ว่าแล้วก็จัดการถลกฮ็อตแพนท์ของเลดี้ บั๊มพ์ - แหม่มเพ็นนี (Penny McLean) เปล่า... ไม่ใช่ถอดมาแล้วให้น้องสาว-หมอลำราตรีใส่ แต่เขาบรรจงสวมโล้งหยี่ (โสร่งพม่า) ใส่ให้เลดี้ บั๊มพ์
หลังจากคัดสรรกลอนลำเต้ยที่มันๆ มาลำใส่กลองชุดและแคน จนเกิดมีหมอลำกลอนประยุกต ์ระบาดไปทั่วอีสาน หมอลำคนไหน คู่ไหน ไม่อยากให้ดิสโก้เหยียบตาย ต้องลุกขึ้นมาประยุกต์ จนหมอลำกลอนพอลุกยืนได้มั่นคงท่ามกลางสภาพการณ์ที่เปลี่ยนไปดีแล้ว
เพื่อส่งสัญญาณว่า ถึงคราวที่หมอลำจะปักหลักสู้กับดิสโก้แล้วนะ หมอลำสุนทรจึงแต่งกลอน "เต้ยบั๊ม" ขึ้น โดยใช้ทำนองลำเต้ยยอดฮิต คือ เต้ยพม่า ...เต้ยพม่ารำขวานพี่ชักชวนน้องยา... ที่คุ้นหูนั่นแหละ แล้วเมื่อผสานกับบั๊มพ์ดิสโก้ก็จึงกลายเป็น "บั๊มพม่า"
เนื้อกลอน "เต้ยบั๊ม" ที่หมอลำสุนทรขับลำร่วมกับหมอลำมณีรัตน์ แก้วเสด็จ นั้นน่าสนใจ หากพิจารณาดีๆ จะเห็นอะไรหลายๆ อย่างซ่อนอยู่ ดังนั้น จึงขอใส่เนื้อกลอนให้พิจารณากัน ดังนื้
กลอนเต้ยบั๊ม
(มณีรัตน์)
มาบั๊มกันเถิดคุณขา เอ้าถึงเวลาบั๊มแล้ว บั๊มของฉันหลายแนว จงบั๊มให้แจ๋วไปเลย พี่เจ้าเคยหรือไม่ เพลงบั๊มมันหลายเหลือพรรณนา บั๊มพม่าเถิดหนา สนุกนะจ๊ะพ่อคุณคนดี
ฟรีนะจ๊ะบั๊มฟรี มาเถิดคนดีของฟรีชอบไหม เต้ยบั๊มสนุกถึงใจ พี่เคยบ้างไหมจงมาช่วยตอบ
มาลองมาบั๊ม ขอเชิญมาตำมาบั๊มให้ม่วน อย่ารำรวนหลายเด้อข้างนั้น คุณเมาเหล้าจงระวัง จงฟังเสียงกลองเขาไว้ อย่าตำแฮงหลายยามบั๊มบ่าไหล่ ตำแฮงหลายน้องกะซิช้ำ เวลาบั๊มให้ค่อยตำ
บั๊มหนาคุณพี่สองทีนา โอ๊ยตามตำราบั๊มแหน่ อย่าหลงอย่าแวพอสองซ้ำ
(สุนทร)
เพลงบั๊มถนัดนักหนา ขยับเข้ามาสินวลอนงค์ พี่จะขยายเป็นวง ตามจุดประสงค์น้องยา ให้สนุกหนักหนา ไปตามตำราโอ๊ยเต้ยบั๊ม พี่จะไม่ให้ช้ำ จังหวะพี่ตำจะทำเบาเบา
พี่เมานะจ๊ะคนดี แหมตำสองทีน้องเซถลา ไม่ใช่พี่แกล้งมารยา น้องเซถลาพี่คอยประคอง พี่จะรับน้องไปตำเบาเบา
สองเฮามาบั๊ม มาลองมาตำมาบั๊มค่อยค่อย ยิ้มหวานหวานเด้อแม่บักน้อย ทางข้อยซิค่อยตำ ขอซูนจักคำ ขอตำจักครั้ง ขอตำทางหลังทางข้างอีกบ่อน พี่สุนทรซิบ่ให้ช้ำ ยามบั๊มซิค่อยซูน
พุ้นหนาบ่าไหล่นวลในนา โอหันคืนมาให้ตำใหม่ โอ้หันไวไวขอตำท้าย

ลำซิ่ง สะท้อนอะไรต่ออีสาน (8)

ต้องขอบพระคุณทุกท่าน ที่กรุณาส่งชื่อเพลงที่ผมนึกไม่ออก มาให้เป็นความรู้ ช่วยเสริมหางอึ่งให้ยาวขึ้นอีกนิด
ปัญหาคงเป็นเพราะผมมิใช่ 'คอป็อป'
พวกฮาร์ด ร็อคเขามีวินัยบัญญัติว่า ใครที่เรียกตัวเองว่าเป็นฮาร์ด ร็อคแล้ว ยังแอบฟัง Lobo, Carpenters, Simon & Garfungel ถือว่าเป็นอาบัติ ระดับปราชิก ขาดจากความเป็นร็อคโดยทันที แม้จะบวชใหม่ก็ไม่ได้
ผมนั้น แม้อยู่ปลายแถว จะเป็นเณรก็ยังมิได้ เป็นได้แค่สังฆ์การีร็อค มิอาจนับเป็นร็อคเป็นแร็คกับเขาได้ เอาแต่ฟังเขาโม้ๆ กัน ก็ไม่กล้าผิดวินัย ก็จึงไม่มีความรู้เพลงประเภทอื่น
ก็อาศัยพวกท่านจะคอยอุ้มชู ขอฝากตัวฝากใจไว้ในอ้อมใจท่านด้วย รักสายัณห์ไม่ต้องมาก....แต่รักผมมากๆ ผมไม่ถือ
ว่าเรื่องของเราต่อ...
ลิขสิทธิ์ (copyright) และ สิทธิบัตร (petent) เป็นกฎหมายหวงก้างที่ฝรั่งที่ยกตัวว่าเป็นคนใจกว้าง เป็น gentleman เป็นผู้ดี ออกมาคุ้มครองสิทธิ์ในสิ่งที่พวกเขาเป็นคนคิดเป็นคนทำ ห้ามมิให้ใครลอกเลียน
ต่างจากสังคมตะวันออกอย่างเราๆ
พวกเรานั้น ใครทำ-คิดอะไรได้ ก็อกจะแตกตาย อยากพูด อยากบอกให้คนอื่นรู้
เห็นไหม.... ปล่อยคลิปกันจนล้นยูทูบ เพราะพวกเราถือว่า เมื่อรู้สิ่งใดแล้ว ก็อยากให้คนอื่นได้รู้ด้วย เราถือว่าเป็นวิทยาทาน ควรแบ่งปัน
แต่ฝรั่งไม่....
และก็ด้วยการหวงก้างไว้กินเอง นี่แหละ จากที่เคยลอกเลียน ล้อเลียน แปลงสารกันได้ ซึ่งทำให้เพลงนั้นๆ แพร่หลายในวงกว้างโด่งดังโดยไม่ต้องเสียเงินโฆษณาอย่างเคยเป็นในสมัยก่อน จึงกลายเป็นคมดาบคมที่สอง ที่บาดคอตัวเอง
จะเห็นได้ว่า นับแต่ที่มีการเข้มงวดเรื่องลิขสิทธิ์เพลง คนไทยไม่ได้รู้เรื่องเพลงฝรั่งเลย จะให้ยกมาสักเพลงพอเป็นกระษัยยา ก็ทั้งยาก ที่ยกได้ก็เป็นเพลงสมัยก่อนการเข้มงวด ยกเว้นบางกลุ่มที่สนใจจริงๆ
สมัยที่ผมเข้ากรุงเทพฯ ใหม่ๆ คิดถึงบ้าน เข้าเพิงกินลาบกินส้มตำ หน้าร้านมีตู้เพลง มีคนหยอดเหรียญฟัง Yesterday Once More ของ The Carpenters เพลงจบ ได้ยินเสียงเด็กสาวคุยกันที่หลังร้าน
"อีห่ามึง ... กูได้ยินเพลงนี้แล้ว จั่งแม่นคิดฮอดบ้านซะ"
"มึงฮู้บ่ นั่นมันแม่นเพลงอีหยัง"
"อ้าว...บ้านสูบ่มีบ่ เยสสะเต้อเด่ วันสะมอ"
ผมลุกไปสอบถามจึงรู้ว่า สาวอุดรกับสาวยโสเขาล้างจานคุยกัน
จากปีนั้น ...ปีที่ดิสโก้ที่ทำเอาหมอลำกระอักเลือด ถึงปีนี้ หากใครยังขืนเอาสะโพกเอาไหล่กระแทกกันเป็นท่าเต้นรำอยู่ เป็นต้องเชยสุดๆ ...เรียกว่าเอ๊าท์โคตรๆ
หาก ไพโรจน์-ลลนา ยังขืนยักแย่ยักยันลุกขื้นมาบั๊มพ์กัน เสียงกระดูกที่ขาดน้ำมันไขข้อ คงเสียดสีกันจนเสียงระงมเธค
แล้วลำกลอนประยุกต์ล่ะ เป็นไง....
วันนั้น ถ้า "สุนทร-ราตรี" คนคิดค้นลำกลอนประยุกต์ เกิดบ้าเลือด ไปขอจดลิขสิทธิ์ห้ามหมอลำเลียนแบบ เพราะถือเป็นนวัตกรรมใหม่ที่ตัวเองคิดค้น ป่านนี้ ลำกลอนประยุกต์ ก็คงไป "ค้าถ่าน" พร้อมกับหมอลำสุนทรแล้ว
นับแต่ปี พ.ศ. 2529 ที่หมอลำสองพี่น้องยกกลองชุดขึ้นฮ้านหมอลำกลอน จะ 40 ปีเข้าไปแล้ว... สาวลำซิ่งยังเด้งยังฮ่อนกันอยู่เลย
แต่...
การกลายพันธุ์จาก 'ลำกลอนประยุกต์' มาเป็น 'ลำซิ่ง' มันมีเรื่องมีราวให้ต้องคุยกัน!!
และเป็นวัตถุประสงค์หลักให้ผมต้องหลังขดหลังแข็ง เพราะก้มจิ้มโทรศัพท์ฝอยน้ำท่วมทุ่งอยู่เวลานี้..

ลำซิ่ง สะท้อนอะไรต่ออีสาน (9)

Rock 'n' Roll Can Never Die.
ประโยคนี้เป็นทั้งชื่อเพลง และคำปล อบโยน เป็นการให้กำลังใจชาวร็อคด้วยกัน
เช่นกัน พวกทหารก็ปลุกปลอบพวกเดียวกันว่า The Old Soldiers Can Never Die. ทหารแก่ไม่มีวันตาย
ประโยคนี้ฮิตและเท่เอามากๆ จนบริษัทกางเกงยีนส์ยี่ห้อดัง ถึงกับเอาไปทำโฆษณาสินค้าของตัวเอง ผมอ่านแล้วยิ้มให้เจ้าเข่าขาด และผมจำได้จนทุกวันนี้ ... Blue Jeans Can Never Die, It Just Faded Away. (ยิ่งซีดก็ยิ่งสวย)
หมอลำ ศิลปะชิ้นเอกของอีสาน ยังไม่มีใครสืบค้นว่า เริ่มมึกันมาตั้งแต่เมื่อใด จนปัจจุบัน และต่อไปในอนาคต ก็เชื่อว่ายังจะมีหมอลำตลอดไป ตราบใดที่คนอีสานยังสื่อสารกันด้วยภาษาพ่อภาษาแม่นี้เข้าใจกันอยู่
ดังนั้น ทมอลำก็มีสืทธิ์จะ
Never Die กับเขาเหมียนกัน!!
ความยั่งยืน อมตะของหมอลำอยู่ตรงไหน?
อยู่ตรงพื้นฐานการก่อเกิด พัฒนาการ และการรับใช้คนอีสานในการดำเนินชีวิต หากผมจำไม่ผิด อาจารย์สนอง คลังพระศรี นักวิชาการด้านดนตรีคนเก่งของอีสานและชาวคณะ ระบุว่า หมอลำเกิดขึ้นจาก 3 สาเหตุ คือ 1) จากพิธีกรรมการบูชาพญาแถน 2) พิธีกรรมทางพุทธศาสนา และ 3) การเกี้ยวพาราสีของหนุ่มสาว
หากผมจำไม่ผิด ...ประโยคนี้ไพเราะเหลือเกินสำหรับผมในเวลานี้ เพราะไม่มีอะไรอยู่ในมือที่จะใช้อ้างอิงได้เลย หากจำขี้ปากท่านผู้รู้มาผิดๆ ถูกๆ ก็อย่าว่ากัน ผมจะพยายามระลึกชาติ มิให้คลาดเคลื่อนมากนัก
หมอลำ ผมหมายเอาเฉพาะ หมอลำกลอน ที่เจริญงอกงามมาจากลำพื้น (ลำโบราณ พื้น แปลว่า ตำนาน หรือเรื่องราว) ที่มีรูปแบบ เนื้อหาและโครงสร้างการแสดง อันเปรียบเสมือนการวางรากฐานที่มั่นคงยิ่ง
รูปแบบ
หมอลำกลอนแต่งตัวสุภาพและทันสมัยอย่างยิ่ง ทั้งหมอลำหญิงและหมอลำชาย โดยหมอลำฝ่ายหญิงจะแต่งตัวสุภาพเรียบร้อย ด้วยกระโปรงและเสื้อเข้ารูป แบบเดียวกับครูผู้หญิง
ผมไม่รู้จะอธิบายการแต่งเนื้อแต่งตัวของผู้หญิงยังไง เอาเป็นว่า แต่งตัวดี มีรสนิยม เรียกว่าสาวหมอลำกับสาวครูเดินคู่กันมา ชาวบ้านไม่มีใครทายถูกว่า...ใผเป็นใผ
เผลอๆ สาวครูสู้ไม่ได้ เช่น กรณีหมอลำคำปุ่น ฟุ้งสุข สาวงามเมืองวาริน อุบลราชธานี
อย่าได้เอาสาวครูมาเทียบเด็ดขาด เพราะเธองามสง่ากว่าคุณนายท่านผู้ว่าฯ และคุณนายนายอำเภอทุกอำเภอรวมกัน
ข้างฝ่ายชาย นุ่งกางเกงสแล็คสีดำ หรือสีเข้ม เสื้อขาวแขนยาว รองเท้าคัทชู ที่ขาดมิได้ คือ เน็คไท
ด้วยภาพลักษณ์เช่นนี้ หากไม่ใช่ครู หรือข้าราชการ ก็ท่าน ส.ส. ระดับนั้นเลย
ไม่ทราบว่าผู้ใด ที่ทำหน้าที่เป็นฝ่ายคอสตูม (costume) คนออกแบบเสื้อผ้า ที่วางบุคลิก (charactor) ได้เลอเลิศขนาดนี้ เพราะชุดนี้ทั้งสุภาพ มีรสนิยม และไม่เคยล้าสมัยเลย
นัยว่า การสร้างบุคลิกให้หมอลำต่างจากชาวบ้านเช่นนี้ ถือเป็นการให้เกียรติผู้ว่าจ้าง และผู้ชม ที่น่าแปลก คือ ระหว่างชาวบ้านที่เป็นผู้ชมกับหมอลำ ไม่มีใครเห็นเป็นเรื่องความแตกต่าง แปลกแยก ไม่มีแม้คำเล็กคำน้อย ที่จะค่อนขอดว่า หมอลำหัวสูง ทำตัวไม่ติดดิน ห่างเหินชาวบ้าน ข่มผู้ชมที่เป็นชาวบ้านธรรมดา
ตรงกันข้าม ชาวบ้านกลับรักใคร่ และให้ความสนิมสนมกับหมอลำยิ่งกว่าคนในอาชีพอื่นที่แต่งตัวเท่แบบเดียวกับหมอลำ ทั้งนี้ เป็นเพราะชาวบ้าน หรือผู้ชมหมอลำ คือ ผู้เสพที่เข้าถึงงานศิลป์ คือ การแสดงหมอลำ
เป็นผู้มีสมาธิ พร้อมดื่มด่ำดำดิ่งสู่มิติแห่งศิลป์ เป็นผู้ที่มีจิตใจรักและเทอดทูนศิลปะการแสดงนี้อย่างแท้จริง
ชาวบ้านมิได้ฟังหมอลำ เพราะเห็นเป็นเพียงการแสดงที่ให้ความสำราญบานใจ พอให้ลืมทุกข์ลืมโศก เท่านั้น
แต่หมอลำคือ ข่าวสาร ความรู้ในศาสตร์ต่างๆ หมอลำคือการอบรมสั่งสอนให้รู้จักผิด-ชอบชั่ว-ดี หมอลำคือกระบวนการถ่ายทอดภูมิปัญญา
และสูงสุดที่อยู่เหนือภูมิรู้ทั้งมวล คือองค์ธรรม ที่องค์สัมมาสัมพุทธเจ้าทรงสั่งสอน หมอลำก็ย่อยจนเรื่องยากกลายเป็นเรื่องง่าย แถมยังสนุกเสียอีกด้วย
หมอลำคือผู้ถ่ายทอดมวลสรรพวิทยา และผู้ยกระดับจิตใจแก่ประชาชน ที่ไม่มีหน่วยงานรัฐใดๆ ทำได้ในยุคหนึ่งสมัยหนึ่ง ที่ชนบทไทยขาดแคลนมันไปเสียทุกด้าน
และพรุ่งนี้ เราจะมาดูกันว่า เนื้อหาสารัตถะ ที่หมอลำนำไปบรรณาการแด่ชาวชนบทมีอย่างใดบ้าง มันเลิศเลอเปอร์เฟ็คท์ อย่างที่ว่าฉอดๆๆ นี้หรือไม่?
เพื่อจะได้รู้ว่า ... หมอลำซิ่ง ได้สร้างวีรกรรมวีรเวร และสร้างภาระให้แก่สังคมอีสานอย่างไร

ลำซิ่ง สะท้อนอะไรต่ออีสาน (10)

โครงสร้างการแสดงของหมอลำกลอน ถ้าผมจำไม่ผิด ในคืนหนึ่งๆ หมอลำเขามีรูปแบบโครงสร้างในการทำการแสดงอยู่ 5 อย่างหรือ 5 ช่วง คือ
ช่วงที่ 1 ไหว้ครู หรือ ช่วงยกอ้อยอครู
ก่อนอื่นใด ต้องยกครูไว้เหนือหัว ครูก็ได้แก่ครูหมอลำ ผู้ประสิทธิ์ประสาทวิชาลำ เพื่อเป็นขวัญเป็นกำลังใจแก่ตัวเอง
และครูที่สูงกว่านั้นคือ พระพุทธเจ้า ผู้เป็นบรมครู และมิใช่พระพุทธเจ้าเพียงองค์เดียว หรือ พระโคดม หากยกมาทั้ง 5 พระองค์ในภัทรกัปป์ ... กุกุสันโท โกนาคมโน กัสสโป โคตโม พระศรีอาริยเมตไตโย จงมาปกมาบัง จงมากั้งมาเลี่ยมขะน้อยไว้... ก็ที่เราได้ยินจนท่องได้ นั่นแหละ
อนึ่ง ควรจำไว้ด้วยว่า คำว่า "บรมครู" คำๆ นี้ โปรดอย่าใช้พร่ำเพรื่อ บรมครูเพลงลูกทุ่ง บรมครูดนตรีไทย และอีกหลายบรมครู คำนี้ปราชญ์ท่านสงวนไว้สำหรับพระพุทธเจ้า ผู้เป็นครูมนุษย์ เทวดา พรหม เพียงพระองค์เดียว
ช่วงที่ 2 ช่วงบอกอานิสงส์ คือ ยกย่องชมเชยศรัทธา หรือเจ้าภาพ ว่าที่ทำบุญสร้างกุศล (และที่ว่าจ้างหมอลำมาแสดง) นั้น มีผลบุญอย่างใดบ้าง ส่วนใหญ่มักอ้าง บุญกิริยาวัตถุ ๑๐ ในคัมภีร์พุทธ เป็นกุศโลบายที่ทำให้เจ้าภาพหัวใจพองโตที่ได้ทำบุญ เวลาลำ ก็เจ้าภาพอีกน่ะแหละที่ประเดิมควักเงิน "แถมสมภาร" หรือ ติ๊ป (tip) เป็นคนแรก
ช่วงที่ 3 ช่วงกล่าวถึงพระคุณของพ่อ-แม่ เป็นการบรรยายถึงพระคุณผู้ให้กำเนิด ว่าคุณพ่อมีเท่าใด คุณแม่มีเท่าใด ใครมากกว่า เพราะเหตุใด
ช่วง 1-3 มักเป็นช่วงวอร์ม หรืออุ่นเครื่อง (warm-up) เพื่อให้เครื่องร้อน และใช้เวลาไม่มาก ไม่เกิน 1 ใน 3 ของเวลาทั้งหมด คือตั้งแต่หัววันยันรุ่งสาง
ช่วงที่ 4 ช่วงสาด-ท้า-ประชัน ช่วงนี้เป็นช่วงสำคัญที่สุดของรายการแสดง และใช้เวลากว่า 80-90% ของเวลาทั้งหมด
เป็นช่วงชิงไหวชิงพริบจากการถาม-ตอบ หรือ โจทย์-แก้ บรรดาคำถามที่ถามให้อีกฝ่ายตอบ ล้วนสะท้อนให้เห็นสารัตถะของการลำ เพราะมีการประมวลคำถามจากศาสตร์มากมี ตั้งแต่เรื่องทางโลก เหตุการณ์บ้านเมือง เหตุการณ์สำคัญของโลก เรื่องประวัติศาสตร์ ภูมิศาสตร์ กระทั่ง ศาสนธรรมในพุทธศาสนา
ธรรมะที่ใช้สาด ท้า ประชันกันนั้น มิใช่เพียงเรื่องพื้นๆ เรื่องศีลเรื่องทาน แต่เป็นการขุดและกลั่นเอาจากพระไตรปิฎก ทั้งพระสูตร พระวินัย และพระอภิธรรม เรียกว่า มาทั้งแปดหมื่นสี่พันพระธรรมขันธ์ เรื่องนรก-สวรรค์ ชาดก ตำนานพื้นบ้าน นิทาน แถมเรื่องแต่งเติมที่เรียกว่า นิทม เข้าไปอีก
เรื่องขนบธรรมเนียมประเพณี หรือ ฮึต ๑๒ คอง ๑๔ กระทั่งเรื่องภายในครอบครัว พ่อตา-ลูกเขย พี่เขย-น้องเมีย สารพัดสารพันที่จะนำมา
อนึ่ง ฮีต ๑๒ คอง ๑๔ ถือเป็นหัวใจของอีสาน อีสานเป็นบ้านเป็นเมืองอยู่ทุกวันนี้ได้ ก็ด้วยสิ่งนี้ และฮีต-คอง มิใช่ของคร่ำครึอย่างที่เข้าใจ ฮีต แท้จริงคือรัฐศาสตร์ เป็นเรื่องการเมือง ซึ่งใช้ได้ไม่จำกัดกาล เพราะการเมืองเป็นเรื่องของคน เรื่องของกิเลส มันก็วนๆ เวียนๆ ไม่มีอะไรใหม่ ส่วนคอง คือ ระบบกฎหมาย ที่สังคมอีสานมีมาก่อนกรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์ บิดาแห่งวิชากฎหมายไทยจะทรงประสูตินับร้อยนับพันปี คนเฒ่าอีสาน หรือคนหนุ่มอีสาน โดยเฉพาะนักกฎหมาย ไม่รู้เรื่องนี้ดอก... รับรอง มีแต่คนบวมๆ แบบผมนี่แหละที่ตะโกนโหวกเหวกเป็นบ้าอยู่คนเดียวมาเป็นสิบๆ ปีแล้ว (ไว้วันหน้าจะฝอยให้ฟัง เผื่อท่านๆ จะได้กราบไหว้บรรพบุรุษของตัวเองได้อย่างสนิทใจ จะได้รู้ว่าบรรพบุรุษคนอีสานไม่ได้โง่แม้แต่นิด)
กล่าวเฉพาะเรื่องธรรมะ เป็นการบรรยายธรรมแก่ผู้ฟังในรูปของการถาม-ตอบ ระหว่างหมอลำ ฝ่ายหญิงกับฝ่ายชาย พลอยทำให้คนดูได้ความรู้ไปด้วย
การถาม-ตอบ ก็มิใช่ถาม-ตอบกันแบบถามเอาดื้อๆ ด้านๆ หากต้องมีการปูพื้น และประดิษฐ์เป็นคำกลอน แล้วใส่ทำนองลำหลากทำนอง แถมยังแทรกเรื่อง "เพอะ" (โป๊เปลือย) เพื่อความสนุกเพลิดเพลิน นับว่าเป็นการสอนที่สนุกอย่างที่สุด เพลินจนลืมว่ากำลังเรียนวิชาการอยู่ โดยเฉพาะการเรียนช่วงดึก ยิ่งดึกก็ยิ่งเพอะ เพราะหมอลำเขารู้จิตวิทยามนุษย์ว่า ถ้าพูดเรื่องใต้สะดือแล้วเป็นหูตาสว่าง
ไม่งั้นสื่อสารมวลชนจะได้รับความนิยมจนมียอดจำหน่ายมากที่สุดของประเทศหรือ? ก็เพราะเขายืนนโบายทำสื่อแบบโป๊เปลือยสลับกับเรื่องฆ่าเรื่องแกงกัน ฟังที่ฝรั่งเรียกสื่อแบบนี้แล้วเห็นภาพ "blood and leg media" สื่ออาชญากรรมและขาอ่อน
บางครั้งก็จำลองการเทศน์สามธรรมาสน์ของพระ บ้างก็ได้จากการสูตร (สวด) หรือสาธยายมนตร์ของพราหมณ์ บ้างก็เป็นเพลง หลากทำนอง-ภาษา ฯลฯ
ที่สำคัญไปกว่านั้น หมอลำยังนำเอาวิชาที่สอนในชั้นเรียนของสมัยนั้นมาสาธยายกันบนเวทีหมอลำด้วย และวิชาพวกนี้ ทำให้รู้ว่า คนอีสานมีการเรียนการสอนอย่างเป็นระบบ มาก่อนที่ไทยจะมี พรบ. การศึกษา (ร.6) นับร้อยๆ ปี
เราจะได้ยินหมอลำ มักลำถึงการถาม-ตอบ ในทำนองว่า ..."เรื่องสนเรื่องนาม" สน คือ สนธิ นาม ก็คือ คำนาม เป็นการสอนเรื่องไวยากรณ์ภาษา ซึ่งมีระดับชั้นเรียนไล่จาก ก ข จนถึงการแจกรูปประโยคในภาษาบาลี
การเรียนต้องอาศัยการท่องจำเป็นหลัก จนปราชญ์ผู้คงแก่เรียนเหล่านี้มาเขียนกลอนลำ ก็เอาวิชาเดิมที่เชี่ยวชาญมาสอบมาถามเอากับฝ่ายตรงข้าม หวังจะฉีกหน้าประจาน
ส่วนฝ่ายตรงข้ามเองก็รู้ทัน ก็เขียนกลอนแก้ไว้ ซ้ำยังถามกลับด้วยเรื่องลึกล้ำกว่า
แท้จริง การถาม-ตอบของหมอลำ ก็คือ สงครามตัวแทน (proxy war) ระหว่างปราชญ์ 2 ฝ่ายที่ประลองกำลังวิชากัน ถ้าเรียกแบบศิลปินใหญ่ ถวัลย์ ดัชนี ก็ต้อองเรียกว่า การต่อสู้ด้วยปากเปล่า โดยอาศัปากของหมอลำปะทะกันบนเวที ให้ชาวบ้านได้ลุ้นได้ถือหางและพลอยได้รับการศึกษาที่ไม่มีโอกาสได้เรียนไปในตัว
ที่ว่าคนอีสานมีการศึกษาก่อนไทยนั้น ผมไม่ได้มั่ว เพราะมีการเรียนการสอบบาลีไวยากรณ์กันในสมัย ร.4 และแบบเรียนภาษาไทยที่พิมพ์โดยโรงพิมพ์หลวงก็มีขึ้นในรัชกาลที่ 5 พ.ศ.2414 โดยใช้ตำราของพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) มีเพียงการสอน มูลบทบรรพกิจ วาหนิติ์นิกร อักษรประโยค สังโยคพิธาน ไวพจน์วิจารณ์ พิศาลการันต์
เพียงแต่การสอนบาลีไวยากรณ์ของอีสานใช้ตัวธรรมเขียน และถูกเผาแทบเกลี้ยงแผ่นดินก่อนสมัย ร.5
สารัตถะเกี่ยวแก่เนื้อหาของหมอลำมีมากกว่ามาก มิอาจจาระไนได้หมด
ช่วงที่ 5 ช่วงอำลาอาลัย เป็นการสรุป ด้วยการขอขมาผู้ชมที่อาจแสดง "เพอะ" คือสองแง่สองง่าม หรือใส่กันตรงๆ
แล้วก็กล่าวลาด้วยกลอนทำนองลำยาว หรือลำลา เป็นอันจบการแสดง ฟ้าแจ้ง ต่างคนต่างหนีไปนอน
สิ่งที่เขียนทั้งหมดในวันนี้ คือเขียนจากความทรงจำ ที่ไปขอความรู้จากผู้รู้มาตั้งแต่ยังเอ๊าะๆ แน่นอน ความผิดพลาดคลาดเคลื่อนมีอย่างไม่ต้องสงสัย ผมจึงใช้คำว่า ถ้าผมจำไม่ผิด

ลำซิ่ง สะท้อนอะไรต่ออีสาน (11)

ห้วงเวลานี้ เรามักคุ้นชื่อของ บุคลากรทางการแพทย์ ... ผมอยากแนะนำให้ท่านรู้จัก บุคลากรทางการลำ เอาไว้สักนิด
เมื่อได้เห็นเนื้อหาและสารัตถะในการแสดงของหมอลำกลอน ที่ผมยกมาเพียงคร่าวๆ แล้ว ขอพวกท่านลองพิเคราะห์ดูเถิดว่า บุคลากรทางการลำ ซึ่งก็คือหมอลำ ทั้งฝ่ายหญิงและฝ่ายชายนั้น จะเป็นคนที่มีพฤติกรรม อุปนิสัย บุคลิกเป็นเยี่ยงใด
ในการฝึกซ้อม ที่จริงควรเรียกว่า บ่มเพาะ จะตรงมากกว่า เนื่องจากการจะก้าวขึ้นเป็น "หมอลำ" ได้นั้น ไม่ต้องพูดถึงการท่องจำบทกลอน วาดฟ้อน ปรับปรุงเสียง ฝึกวาดหรือฝึกทำนองลำให้เจนจบทุกขบวนท่า อันเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับการแสดงแล้ว
เยาวชนคนหนุ่มสาว ผู้ใฝ่ฝันจะเป็นหมอลำจะต้องพลีแล้วทุกสิ่งอย่าง เพื่อจะได้ผ่านการฝึกซ้อม ผ่านการทดสอบ จนกระทั่ง ได้รับความไว้วางใจ ให้ขึ้นเวทีทำการแสดงจริง
เยาวชนเหล่านี้จะต้องออกจากครอบครัวและเข้าไปอยู่ในสำนักของครูที่ตนชอบ และใฝ่ฝันอยากเป็นแบบครูคนนั้นๆ (idol) ต้องไปอยู่รวมกันกับผู้หอบความฝันคนอื่นๆ นับสิบนับร้อย และต่างก็มาจากร้อยพ่อพันแม่
ครูหมอลำดัง อย่าง พ่ออินตา บุตรทา หรือ อินตาไทยราษฎร์ ตำนานลำกลอนสังวาสขอนแก่น ในช่วงพีคสุด ท่านมีลูกศิษย์กว่า 500 คน ในยุคเฟื่องฟู ครูลำคนอื่นๆ ก็ประมาณนี้
ผู้เป็นครูต้องบริหารจัดการภายในสำนักชนิดทุ่มเทสุดชีวิตทีเดียว บรรดาระเบียบวินัย แม้กฎเหล็ก ก็ต้องวางกัน ส่วนศิษย์ก็จะต้องหมั่นเอาใจใส่ฝึกฝนเพื่อจะได้ไม่เป็นภาระของผู้เป็นครู
ปัญหาสำคัญหรือปัญหาหนักอกของทุกสำนัก คือ 1) ปัญหาการเลี้ยงดูฝูงลิงในวัยกำลังกินกำลังนอน และ 2) การควบคุมโคถึกที่คึกพิโรธ ก็ไอ้หนุ่ม อีสาว ในวัยเจริญพันธุ์ที่ถูกขังรวมไว้ในที่เดียวกัน นั่นเอง
ปัญหาอันหลังนั้น มันมิต่างอะไรกับกอดลูกระเบิดไว้กับอก!!
ปัญหาการเลี้ยงดู ครูแก้ไขด้วยการนำเงินค่าจ้างที่ไปแสดงลำ มาซื้อที่นาไว้มากๆ และซื้อวัวควายไว้เป็นฝูงๆ แล้วก็ใช้แรงงานลูกศิษย์ นี่แหละ คราดไถ ปักดำ เก็บเกี่ยว เพื่อเลี้ยงดู เพราะทุกคนล้วนมาจากครอบครัวชาวนา
ว่ากันว่า ครูหมอลำที่ดังๆ ลูกเต้าทำนากันไม่เป็น ทั้งๆ ที่มีที่นาจำนวนมาก เหตุก็เพราะลูกศิษย์ของพ่อรับภาระทั้งหมด เช่น กรณี เฉลิมชัย ศรีฤๅชา ลูกชายครูหมอลำ ที่จบการศึกษาถึงชั้น ม.6 ขณะที่ลูกชาวบ้านจบแค่ ป.4 มีพี่น้องรวมเกือบสิบ แต่ทำนาไม่เป็นซักคน และเขาคือ นักร้อง-นักแต่งเพลงรำวง/ลูกทุ่ง เจ้าของเพลง เบิ่งโขง และเป็นผู้ปิดทองหลังพระ และค้ำบัลลังก์ ให้กับ... ราชาเพลงลูกทุ่ง สุรพล สมบัติเจริญ
ส่วนปัญหาชู้สาว ครูต้องวางกฎเหล็ก และใช้จริยธรรมในพระพุทธศาสนาเข้าควบคุม บรรดาหมอลำที่ผ่านสำนักลำจึงเป็นผู้มีระเบียบวินัย และจริยวัตรอันงดงาม
หากนำหมอลำไปปะปนกับคนทั่วไป ความโดดเด่นย่อมฟ้องให้รู้ว่า นี่คือหมอลำ มิใช่ชาวบ้านธรรมดา และลักษณะพิเศษนี้ จะติดตัวผู้นั้นไปจนวันตาย
บรรดาคำกลอนที่กลั่นจากคัมภีร์สูงสุดในพุทธศาสนาที่หมอลำใช้ ท่อง นานวันเข้าก็ซึมซาบอาบจิตใจ แม้ผู้มีจิตใจหยาบกระด้าง ก็อ่อนโยนนุ่มนวลได้ เมื่อได้ชื่อว่าเป็น หมอลำ
ทั้งนี้เพราะ หมอลำต้องเข้าคอร์สกันเป็นปีๆ มิใช่เข้าเก็บตัวใน academy ให้ candid video จับความเคลื่อนไหวทุกอิริยาบถ แม้แต่เข้าห้องน้ำ ถ่ายทอดให้คนดู ไม่กี่วัน ก็ออกมาให้บรรดา FC ยกป้ายไฟชูหางให้เป็นศิลปินอย่างทุกวันนี้
ดังนั้น การที่มีผู้ตอบโต้วัฒนธรรมต่างถิ่น ด้วยการคิดค้น "ลำกลอนประยุกต์" ขึ้นโต้ตอบดิสโก้ ของหมอลำสุนทร-ราตรี จนประสบความสำเร็จอย่างงดงามนั้น สำหรับหมอลำที่ผ่านการเคี่ยวกรำจากสำนักลำ จึงไม่มีปัญหา
เพราะกลอนลำเต้ย ถือว่าเป็นทำนองลำที่ฝึกฝนไว้สำหรับแทรกลำทางสั้น ซึ่งเป็นทำนองลำหลักในการลำกลอนอยู่แล้ว การลำเต้ยจึงเป็น "ของตาย"
เมื่อกระแสลำกลอนประยุกต์ฟดฟื้นพุ่งสู่ความนิยมของแฟนๆ หมอลำทุกคน ทุกสำนักจึงได้รับอานิสงส์ไปด้วย แล้วหมอลำทุกคน ทุกสำนักจึงกลับมามีงานแสดงกันจนถ้วนทั่ว
ความนิยมในหมอลำกลอนแบบดั้งเดิมก็พลอยดีวันดีคืนไปด้วย เพราะฟังลำกลอนประยุกต์แล้ว มันมีแต่สนุกสนาน หาแก่นสารมิได้ จึงมีคนหวนคิดถึงมรดกเก่า คือลำกลอน และว่าจ้างไปแสดง หลังจากซบเซาด้วยพิษดิสโก้มานานปี
แต่... ลำกลอนประยุกต์รุ่งเรืองได้ไม่น่าจะเกิน 5 ปี ด้วยมีปรากฏการณ์ใหม่แทรกซ้อนขึ้น สิ่งนั้นคือ หมอลำซิ่ง...
ที่บอกว่าไม่เกิน 5 ปี เพราะลำกลอนประยุกต์เริ่มปี พ.ศ. 2529 ในราวๆ พ.ศ. 2530 ต้นๆ น่าจะเป็น ปี 2532
ปีนั้น ผมได้ไปที่แห่งหนึ่ง ณ ที่แห่งนี้ ทำให้ผมได้พบปฏิกิริยาของผู้ต่อต้าน "ลำซิ่ง" เป็นครั้งแรก และเป็นการต่อต้านชนิดหัวเด็ดตีนขาดก็อยู่ร่วมโลกกับลำซิ่งไม่ได้
ผมอยากแชร์ประสบการณ์ที่มิอาจลืมได้
ที่แห่งนั้นเป็นที่มหัศจรรย์พันลึกยิ่ง
ที่แห่งที่ว่า ไม่ใช่ที่อันห่างไกล หรือเป็นแดนสนธยา หรือเป็นไพรพิศวงใดๆ เลย เพราะมันอยู่ที่ ซอยสายลม ถนนพหลโยธิน ก็แถวๆ สะพานควาย กทม. นี่เอง
แต่สิ่งมหัศจรรย์ที่ว่า คือ ในซอยสายลม ซึ่งปัจจุบันจะเรียกว่า ใจกลางกรุงเทพฯ คงไม่ถึงกับกระดากปากนัก เพราะชานกรุง มันจะกินแดนถึงสระบุรีอยู่รอมร่อแล้ว
สิ่งนี้ไม่รู้จะเรียกว่ากระไร จึงจะสมกับความใหญ่โตของมัน จะเรียกบ้านก็ใหญ่เกิน จะเรียกตึกก็ไม่ถนัด เพราะรูปทรงทางสถาปัตย์เป็นเหมือนบ้านกำนันตามชนบท แล้วมันก็สูงเอามากๆ สำหรับบ้านไม้ทั้งหลัง
ที่ใต้ถุนมีการกั้นห้องพักได้เป็นสิบๆ ห้อง
ผมเดินเข้าไปในบ้าน หรืออาคาร หรือตึกที่ว่าอย่างตื่นตาตื่นใจกับความพิลึกพิลั่นของมัน ถ้ามันตั้งอยู่เชียงใหม่ อุบลฯ หรือ สุพรรณบุรี ผมคงไม่ตื่นเต้นขนาดนั้น เมื่อเข้าไปอยู่ที่ใต้ถุน ก็ยิ่งวังเวง ดีที่แว่บไปเห็นสิ่งที่พาดตากที่ราวผ้า คือ ผ้าขะม้า ทำให้ใจชื้นขึ้นเป็นกอง
สักพักก็มีเสียงแคนแล่นแตรๆๆๆ แว่วทักทายมาอีก และเมื่อก้าวต่อไปก็ได้ยินเสียง ...โอละนอ....
เจ้าของบ้านยักษ์หลังนี้ คือ พ่อสุนทร อภิสุนทรางกูร ลูกโคราช ทำงานที่กรมโฆษณาการ แล้วรู้สึกว่า คนกรุงเทพฯ เขามี วงสุนทราภรณ์ ทำไมคนอืสานจะมี สิ่งบำเรอจิตใจกับเขาบ้างไม่ได้
อดีตทหารผ่านศึกเชียงตุง ก็จึงตั้งคณะขึ้น โดยใช้บ้านของตัวเองเป็นที่พักของชาวคณะ เจ้าบัานยักษ์หลังนี้ก็จึงเป็น...บ้านพักหมอลำ คณะสุนทราภิรมย์ คณะลำกลอนหนึ่งเดียวใน กทม.

ลำซิ่ง สะท้อนอะไรต่ออีสาน (13)

การคลี่คลายกลายพันธุ์ของ "ลำกลอนประยุกต์" มาเป็น "ลำซิ่ง"
มันเริ่มเมื่อใด ที่ไหน โดยใคร เพราะเหตุใด นั่นเป็นคำถาม (ของผม) แต่เปลี่ยนอย่างไร แบบไหนนั้น... ผมพอรู้
เพราะระหว่างทาง ขอนแก่น-เลย ช่วงถนนขับลำบากสุด เพราะทางคดโค้ง และแคบเพียง 2 เลน ขับผ่านเป็นปีเป็นชาติ ไม่เคยเว้นว่างจากลำซิ่งเลย ทั้งๆ ที่บริเวณนั้นไม่มีบ้านคนสักหลัง แต่ก็อย่างว่า เขาไม่ได้เล่นให้คนดู เขาเล่นให้ "เจ้าพ่อหลุบ" ดู นัยว่าท่านเก่งทางให้โชคให้ลาภ เพื่อแลกกับการดูลำซิ่ง
ผมสงสัยมานานแล้วว่า รู้ได้ยังไงว่าท่านชอบลำซิ่ง และดูเหมือนว่า รสนิยมของสิ่งเหนือธรรมชาติ คือ บรรดาเจ้าพ่อเจ้าแม่ เจ้าป่าเจ้าเขา เจ้าที่เจ้าทาง รวมทั้งเจ้ามือในภาคอีสาน รู้สึกทุกเจ้า ต่างก็ชื่นชอบลำซิ่งด้วยกันทั้งนั้น แม้แต่เจ้าพ่อพญาขอม อันเป็นขวัญบ้านขวัญเมืองของพวกเราชาวทุ่งหนองหาน ก็พลอยเป็นกับเขาด้วย
กินเหล้าไหไก่ตัว แกล้มกระเด้งปนสาบเหงื่อของลำซิ่ง ผมว่า มันไม่น่าจะใช่รสนิยมของผู้เป็นใหญ่ ผู้ทรงไว้ซึ่งความศักดิ์สิทธิ์ ผู้ที่คุ้มครองชาวบ้านให้อยู่รอดปลอดภัย ตั้งแต่ยุคจงอางศึก กองพลเสือดำ ที่ชายฉกรรจ์ชาวบ้านแห่ไปรบรับจ้าง เสี่ยงชีวิตแลกเศษเงินของฝรั่ง โดยลูกหนองหานไม่มีใครตายในสมรภูมิเลยซักคน เชื่อกันว่า เป็นเพราะบารมีของท่านเจ้าพ่อพญาขอม
ให้ตาย...ผมก็ไม่เชื่อ ว่า ผู้ที่ชาวบ้านกราบไหว้ฝากผีฝากไข้จะมีรสนิยมแบบนั้น
ที่จริง เรื่องปัญหาการกลายพันธุ์มาเป็นลำซิ่ง ในยุคนี้ ถ้าอยากรู้จริงๆ ก็ไม่ยากเลย เพียงกดโทรศัพท์ถามอากู๋อาเฮียอย่าง Google หรืออีหมวยวิ - Wikipedia หรือแม้แต่จะกด video call ไปถามโดยตรงกับ ดร.ราตรี บงสิทธิพร หรือ แม่ราตรี ศรีวิไล ผมก็ไม่ต้องมานั่งคิดนั่งเดาอยู่แบบนี้
เพราะผมกับแม่ราตรี จะว่าสนิทก็พอสมควร เพราะทุกครั้งที่ท่านแนะนำผมกับคนรู้จัก หรือแม้แต่กับบุคลากรทางการลำ ท่านมักแนะนำตัวผมว่า .... เนี่ยะ คนหัวยุ่งๆ เนี่ย ชื่อนนท์ หมู่เดียวกัน...
คือช่วงหนึ่งผมไปอยู่ ตำบลขามเรียง อ.เมือง มหาสารคาม บังเอิญอยู่หมู่เดียวกันกับท่าน ก็เท่านั้นแหละ (หมู่ คือ เพื่อน ในภาษาเราๆ)
ตั้งแต่แซยิด (ครั้งแรก) คือ 60 ปีมานี่ ผมคิดอยากพิสูจน์ตัวเองว่า อันตัวข้าพเจ้า กินข้าวมาก็หลายกระบุงเกวียน แถมปิซซ่าอีกไม่รู้กี่ถาด ทั้งเนื้อทั้งตัวมีอะไรเป็นชิ้นเป็นอัน พอที่จะโม้ให้เพื่อนฝูง หรือลูกๆ หลานๆ ด้วยตัวของตัวเองได้บ้างไหม?
หรือดีแต่...เอะอะอะไรก็กดถามอากู๋อาเฮียตะบัน ถ้าเป็นแบบนั้น สงกรานต์ปีหน้า เมื่อโควิดผ่านไป เด็กๆ มันคงพากันรดน้ำดำหัวให้ Google, YouTube ไม่เห็นหัวหงอกๆ ยุ่งๆ นี้แน่
ในช่วงเปลี่ยนถ่าน เอ๊ย ..ช่วงเปลี่ยนผ่าน (transitional period) จากลำกลอนประยุกต์มาเป็นลำซิ่ง ผมรู้สึกว่า มันมาแบบไม่รู้เนื้อรู้ตัว ... หรือไม่ ผมก็คงหมกมุ่นอยู่กับ "โอ้นโต้นรุ่งลำเพลิน" จนโงหัวไม่ขึ้น เพราะใน กทม. เวลานั้น ป้ายโฆษณาคณะลำเพลินคณะนี้ มันติดอยู่ทุกเสาไฟฟ้า
ฟังชื่อแล้วมันยั่วยวนเกินห้ามใจ
ผมคิดของผมเองว่า การได้ชื่อว่า "ลำซิ่ง" อาจมาจากกรุงเทพฯ หรือไม่ก็ใกล้ๆ กทม. นี่แหละ และก็คงเปลี่ยนโดยพวกนักจัดงาน (entertainment promoters) และถ้าความคิดของผมถูกต้อง ก็คงจะเปลี่ยนกันแถวๆ ย่านอุตสาหกรรมชานเมือง คือ นวนคร - นิคมอุตสาหกรรมนวนคร ย่านบางขัน ปทุมธานี
เหตุผล คือ ย่านนี้เป็นที่รวมของแรงงานที่เป็นกลุ่มเป้าหมายของผู้จัดงาน ชัดเจนที่สุด ตรงตัวที่สุด ในวันหยุด ที่นี่เป็นเหมือนสวนสนุกและงานมหกรรม
บรรดาสิ่งบันเทิงเริงรมย์ คณะดังๆ ล้วนแจ้งเกิดที่นี่ วาเลนไทน์ คณะเต้นแหกแข้งแหกขา ก็แจ้งเกิดที่นี่
ก็แล้วทำไม ลำซิ่งจะพลาดโอกาสทองเช่นนี้ ในเมื่อจำนวนคนงานอีสานครองแชมป์ทุกนิคมฯ อยู่แล้ว
เบื้องหลังของการเปลี่ยนแปลงทางศิลปะและวัฒนธรรม มักมีธุรกิจเป็นตัวชักใยเสมอ วัตถุกำหนดจิตใจ... วาทกรรมนี้ถูกต้องแล้ว
ผมมิใช่หมอลำ เป็นเพียงมิตรหมอแคน แฟน (นางเอก) หมอลำ แต่ขอบังอาจวิจารณ์หมอลำ ....ขอท่านผู้รู้โปรดชี้แนะด้วย
จุดอ่อนของวงการหมอลำ เวลาที่ซวนเซจะไปมิไปแหล่นั้น เท่าที่สังเกต ... แท้จริงแล้ว มันมิใช่ปัญหาจากภายนอกเลย ... ดิสก้งดิสโก้น่ะ มันปลายเหตุ ปัญหาต้นตอ คือ ตัวหมอลำ นั่นเอง
ทำไมผมต้องพูดเรื่องเป็นลบกับหมอลำเช่นนี้ คือ ผมจะชี้ว่า การเกิดลำซิ่ง มันเกิดมาจากปัญหาของหมอลำ และที่ลำซิ่งยืนกระเด้งต่อหน้าพระหน้าเจ้าแบบไม่อายฟ้าดินอยู่ทุกวันนี้ได้ ก็มาจากตัวหมอลำ ไม่มีใครเอาปืนจี้ให้ทำลามกเยี่ยงนั้น
ฟังผมให้จบ แล้วค่อยมาพิพากษาโทษ ผมไม่หนีไปไหน!!
ข้ออ่อนด้อยในตัวหมอลำ มีอยู่ 2 ประการ (ที่สำคัญๆ) คือ
1) ความอ่อนด้อยทางด้านเศรษฐกิจ
2) ความอ่อนด้อยทางด้านมโนธรรมสำนึก
สำหรับข้อ 1 หลายท่านอาจเห็นด้วย แต่ข้อ 2 นี่ ... มันเกินจะรับ ใครๆ ก็รู้ว่า หมอลำยืนอยู่แถวหน้าด้านมโนธรรมสำนึก ฟังก่อน...
ข้อ 1 ความอ่อนด้อยทางเศรษฐกิจ หมอลำ อาจหมายรวมถึงทุกประเภทของหมอลำ ล้วนก้าวมาจากอาชีพชาวไร่ชาวนา ซึ่งเป็นอาชีพที่มีฐานะยากจนเป็นพื้นฐาน ผู้ที่เป็นหมอลำ ได้แก่ผู้ที่มีหัวใจรักการแสดงเป็นทุนเดิม จึงตัดสินใจก้าวตามฝัน แต่กว่าจะมีชื่อเสียงพอมีงาน ลืมตาอ้าปากได้ อายุก็ปาเข้าวัยกลางคน ค่อนไปทางมีอายุ แล้วพอจะตั้งคณะ สำหรับหมอลำหมู่และลำเพลิน ก็ต้องใช้ทุนดำเนินการ ตั้งคณะได้แล้ว ถ้าประสบความสำเร็จ มีคนจ้าง มีคิวจองข้ามปี ก็ถือว่าโชคดีไป
แต่ถึงจะประสบความสำเร็จ ก็ต้องแบกภาระชาวคณะ ยิ่งต้องแข่งขันประชันความยิ่งใหญ่อลังการ ทั้งในเชิงขนาดและปริมาณ ชนิดหมอลำเป็นร้อย คอนวอยเป็นสิบๆ คัน หางเครื่อง 200 ขึ้น แค่กินข้าวกันวันละ 4-5 กระสอบ ก็พอมองเห็นอนาคตได้ว่า งานขาดเมื่อไหร่ แล้วเธอจะรู้สึก งานจะขาดช่วงไม่ได้ ต้องมีงานหล่อเลี้ยงตลอด
ที่เห็นที่ตั้งสำนักงานใหญ่โต ใหญ่กว่าสำนักงาน บขส. จังหวัด มีรถบัส รถคอนวอย ห้องพักลูกวง ที่ตัดเย็บชุดแสดง ห้องซ้อมการแสดง คนภายนอกเห็นแล้วตื่นตาตื่นใจ พากันร้อง โอ้...หมอลำยุคนี้ช่างหรูหราฟู่ฟ่าเหลือเกิน ต่างจากสมัยก่อนลิบลับ
แต่เบื้องหลัง หัวหน้าคณะต่างก็อกไหม้ ปากอมเลือดกันทั้งนั้น
อย่าหาว่าผมมาขายหน้าท่านเลย ที่ผมทำไปนี่ก็เพื่อให้สรุปบทเรียน แล้ววางบาทก้าว เพื่อจะได้ให้ความสุข และธำรงศิลปะค่าควรเมืองนี้ต่อไป
เผื่อว่าผู้ฟัง ซึ่งก็ล้วนเป็นเลือดอีสาน จะช่วยอุ้มชูกันอย่างไร ก็ควรเข้าใจปัญหาของผู้ให้ความสุข คือหมอลำบ้าง ไม่ใช่ขอเต้ยโศก ม่วนหน้าฮ้านมันลูกเดียว
เชื่อหรือไม่ เบื้องหลังความใหญ่โตอลังการของสถานที่ตั้งของหมอลำคณะดัง มาจากความเมตตาของ "หลวงพ่อ" ผู้บันดาลโชคลาภ หาใช่เงินค่าจ้างของเจ้าภาพไม่!!
เงินค่าจ้างเป็นได้เพียงค่าเลี้ยงดูชาวคณะไปวันๆ
ยังดีที่หลายคณะมีลูกมีหลาน ได้ร่ำได้เรียน และใช้วิชาความรู้สมัยใหม่มาพัฒนาคณะให้เท่าทันความเจริญทางเทคโนโลยีและการบริหารธุรกิจแบบใหม่
แต่จะยืนระยะได้แค่ไหน ชาวอีสานต้องช่วยเอาใจเชียร์
นั่นคือสภาพที่แท้จริงของหมอลำคณะดัง แล้วคณะที่ล้มเหลวล่ะ ... อย่าให้บรรยายเลย
ลำกลอน คือ หมอลำที่ไม่มีภาระมากเท่าหมอลำประเภทที่มีรูปแบบเป็นคณะ แต่ทุกวันนี้ องค์ประกอบที่เพิ่มดนตรี เพิ่มหางเครื่องเข้าไป ก็น้องๆ หมอลำหมู่นั่นแหละเรื่องค่าใช้จ่าย แม้จะย่อมเยาลงมาหน่อย ก็ตาม
"ลำได้ไฮ่ได้นา" นั่นมันหมอลำกลอนยุคก่อน ซึ่งเป็นความหลังไปแล้ว...
เมื่อภาระของหมอลำมีมาก และฐานะทางการเงินของหมอลำโดยรวม ยังง่อนแง่นอยู่แบบนี้ ก็จึงเป็นช่องทางของนักฉวยโอกาส...
ในช่วงซัก 10 ปีหรือกว่านิดหน่อย เป็นช่วงก่อนที่เทคโนโลยีด้านการสื่อสาร กำลังจะก้าวออกจากยุคอนาล็อกสู่ยุคดิจิตอล ได้มีนววัตกรรมที่เรียกว่า หนังแผ่น หรือ วีซีดี (VCD - Video Compact Disc) ได้มีการถ่ายทำและบันทึกการแสดงของสาขาศิลปะการแสดงทุกประเภท ชนิดผลิตกันเป็นบ้าเป็นหลัง นัยว่า สามารถลดค่าใช้จ่ายในการถ่ายทำได้ครึ่งต่อครึ่งของการผลิตแบบเดิม
แบบเดิมถ่ายด้วยกล้อง U-matic, กล้อง Beta และตัดต่อด้วยระบบ A-vid ก่อนจะถึงยุคตัดต่อด้วย DVD นั้นยุ่งยาก เสียค่าใช้จ่ายมาก ทั้งช่วง production คือช่วงถ่ายทำ และช่วง post production หรือช่วงหลังถ่ายทำ เช่น ตัดต่อ ลงเสียง ลงดนตรี มันยุ่งยาก
แต่ภายหลังมีโปรแกรมคอม ที่ทำให้การทำงานง่ายขึ้น ราคาการผลิตก็ถูกลง จึงเป็นยุคทองของยุควีซีดี
ยุคนี้มีการปั๊มแผ่นขาย จนทุกวันนี้ยังขายกันไม่หมดเลย
และในจำนวนสินค้าในรูป VCD ก็คือ ลำซิ่ง
พวกพ่อค้า นักลงทุนเห็นลำซิ่งเป็นเพียงสินค้าชิ้นหนึ่ง เป็นอาหารอันโอชะ และในยุควีซีดีนี่เอง ที่นายทุนบงการด้วยอำนาจเงิน ข่มขืนใจให้ หมอลำ ศิลปะค่าควรเมือง กลายเป็นนางงามเมือง แสดงบทบาทลีลาไม่ต่างจ้ำบ๊ะ เมียงู อะโกโก้ โคโยตี้ และเข้าใกล้ fucking show แถวพัทยาเข้าไปทุกที
ไม่เชื่อลองขุดค้นแผ่นVCD เก่าๆ มาดูกันเอาเอง ... อย่าลืม ชวนผมด้วย

.